Sempé: grootmeester van de lichtvoetige tekening

Hij was de grootmeester van de lichtvoetige, humoristische tekening, de Franse tekenaar Jean-Jacques Sempé, die donderdag op 89-jarige leeftijd overleed. Zijn covers voor het blad The New Yorker, waarvoor hij al sinds de jaren zeventig werkte, zijn wereldberoemd. Vooral panorama-tekeningen waren zijn specialiteit, grote overzichten, stadsgezichten vaak, in Parijs of New York. Daarop zijn mensen in de weer, lopend, rennend, fietsend, in de auto. Alles losjes met pen getekend in rake stijl. En altijd gebeurt ergens iets grappigs. Met zachte waterverfkleuren completeert hij het geheel.

Zoals op een van de New Yorker-covers uit 1987, waar vier bootjes als een X in het rustige water liggen; op de uiterste punten staat in ieder bootje een mannetje te vissen, in het midden, waar de bootjes elkaar raken, liggen vier vrouwen, ieder in een bootje, met elkaar te kletsen.

Het zijn tijdloze tekeningen die Sempé maakt, geen strips of politieke prenten. K. Schippers omschreef in NRC Sempés tekenstijl als volgt: „De manier van tekenen is onopgesmukt, zelfs een beetje bedeesd, alsof te veel nadruk het afgebeelde voorval zou kunnen beschadigen.”

Sempé bekeek het menselijk bedrijf met mededogen: „Ik sluit mezelf niet buiten van de mensheid die ik teken”, zei hij ooit in een interview in het Franse blad Télérama, „ik ben dichtbij de personages die ik teken, ze lijken op me. Met dat ik hen bespot, bespot ik ook mezelf […] Humor betekent voor mij lachen om jezelf.” Vandaar dat politieke spotprenten hem niet lagen.

Over zijn voorkeur voor het panoramisch standpunt zei hij: „De wereld maakt de mensen klein, niet ik.”

Orkesten tekende hij als muziekliefhebber ook graag; er is een cover van The New Yorker waarop we een orkest zien aan het einde van een concert. De pianist, de solist, maakt een dank-u-gebaar naar de eerste violist, die vervolgens weer zo’n gebaar naar het volgende orkestlid – enzovoorts.

Diezelfde melancholische spot zit ook in de tekeningen die hij maakte bij de verhalen over de Kleine Nicolaas (Le Petit Nicholas), over de avonturen van het Franse schooljongetje Nicolaas, geschreven door René Goscinny. Die boeken zijn nog altijd in druk.

Wijnbezorger

Sempé, geboren in 1932 in Bordeaux, begon als professioneel tekenaar rond 1950 toen hij naar Parijs verhuisde. Hij had eerder allerlei baantjes geprobeerd, wijnbezorger-per-fiets, bankbediende, maar hij deugde nergens anders voor dan voor tekenaar, vond hij.

Het is zijn liefde voor muziek, vooral jazz, die hem aanzette tot tekenen als schooljongen, schrijft hij in het boek C’est la vie! The wonderful world of Sempé (Phaidon, 2014). Onderweg uit school kwam hij langs een lingeriewinkel waar in de etalage de hoes stond van de grammofoonplaat Qu’est-ce qu’on attend pour être heureux? (Waar wachten we op om gelukkig te zijn?) gezongen door Ray Ventura en zijn jazzband, waar de jonge Sempé fan van was. Hij fietste speciaal om om de hoes steeds te kunnen bekijken, en probeerde dan thuis de band te tekenen. Het boek C’est la vie! bevat behalve een ruime selectie uit zijn cartoonoeuvre ook tekeningen van muzikanten die hem inspireerden, zoals Duke Ellington.

Sempé begon zijn carrière als moppentekenaar voor Franse bladen. Strips lagen hem niet, en hij ontwikkelde gaandeweg zijn eigen cartoonstijl – of eigenlijk genre, waarmee hij ook internationaal succes kreeg.

Een Sempé-tekening, met de losse voorzichtige lijntjes, herken je meteen. Schrijver en tv-komiek Kees van Kooten is een groot liefhebber van zijn werk. In zijn boek Hartstochtjes (2012) beschrijft Van Kooten het Sempégevoel. Dat krijg je „als de gedachte zich opdringt dat ik zo zo’n klein, gelukzalig glimlachend mannetje sta te zijn, dat zojuist met een paar virtuoze haaltjes op papier is gezet door de tekenaar van Le Petit Nicolas”.