Met een uiterst voorzichtige stap begeeft Brussel zich op een ingewikkeld pad: het gebruiken van Russisch geld voor financiële steun aan Oekraïne. Het zou een zeer welkome bonus zijn voor het land dat door de oorlog financieel aan de grond zit – zeker nu de geldstromen uit Europa en Amerika haperen. Maar of het plan daadwerkelijk kan worden uitgevoerd blijft nog onzeker.
Dinsdag presenteerde de Europese Commissie plannen om de komende jaren tot 15 miljard euro aan winst te halen uit de bevroren tegoeden van de Russische centrale bank bij instellingen in de EU. Ideeën daarvoor zingen al ruim anderhalf jaar rond, maar werden tot nu toe als juridisch wankel en financieel risicovol gezien.
Lees ook De sancties tegen Rusland kunnen echt effectiever
Nu komt Brussel toch met een voorstel, niet in de laatste plaats omdat de steun aan Oekraïne in zowel de EU als de Verenigde Staten onder grote politieke druk staat. Komende week dreigt een nieuw Europees steunpakket van 50 miljard euro door de Hongaarse premier Viktor Orbán te worden geblokkeerd. Ook in het Amerikaanse Congres slinkt de steun voor hulp aan Oekraïne, en dus groeide de afgelopen maanden ook de druk vanuit Washington om de vele miljarden aan Russische tegoeden die in de EU zijn gestald te benutten.
Lees ook Zelensky’s nieuwste diplomatieke flitsoffensief typeert de precaire positie waarin Oekraïne verkeert
200 miljard euro bevroren
Het gaat immers om veel geld: in totaal heeft de EU meer dan 200 miljard euro aan tegoeden van de Russische centrale bank bevroren – een sanctie ingesteld op 28 februari 2022. Dat geld zomaar confisqueren gaat vrijwel iedereen te ver en stuit op grote juridische bezwaren. Maar terwijl de tegoeden bevroren zijn, genereren ze rente. En niet gering: in oktober maakte de in België gevestigde effectenbeheerder Euroclear bekend alleen al dit jaar 3 miljard euro winst te hebben gemaakt op de bevroren Russische tegoeden die Euroclear onder zijn hoede heeft.
Op die winst heeft Brussel zijn zinnen gezet, maar makkelijk is het opschrapen ervan allerminst. Eerder uitte de Europese Centrale Bank al zorgen over de risico’s van zo’n stap voor de stabiliteit van de financiële markten en de rol van de euro als betrouwbare munt. Het verklaart waarom lidstaten als Duitsland, maar ook thuisland van Euroclear België eerder grote aarzelingen hadden bij plannen om de winsten te confisqueren.
De Commissie gaat daarom nu uiterst behoedzaam te werk. In eerste instantie stelt ze alleen voor dat de effectenbeheerders waar de tegoeden zich bevinden, bijvoorbeeld Euroclear, de opbrengsten op een aparte rekening zetten. Zo zal allereerst duidelijk worden om hoeveel geld het precies gaat. Daarnaast worden de beheerders verplicht die opbrengst voorlopig vast te houden, en dus niet aan bijvoorbeeld aandeelhouders uit te keren.
Verder gaat de Commissie nu nog niet, met in het achterhoofd de sceptische lidstaten. Maar in de toekomst wil ze mogelijk wel overgaan tot stap twee: het doorsluizen van het apart gezette geld naar de EU-begroting, om het vervolgens als financiële steun aan Oekraïne te kunnen overmaken. „We doen het stap voor stap”, benadrukte een EU-ambtenaar dinsdag. „Maar wij denken dat er goede redenen zijn om deze inkomsten te gebruiken voor de wederopbouw van Oekraïne. Dat blijft het langetermijndoel.”
Veto
Of dat doel ooit bereikt wordt, blijft ook na deze dinsdag onzeker. Want hoe klein deze eerste stap ook is, nog altijd zijn niet alle lidstaten ervan overtuigd dat de EU überhaupt dit pad moet inslaan. Volgens de Commissie behoren de winsten juridisch gezien niet toe aan Rusland, omdat de tegoeden zijn ‘geïmmobiliseerd’, en kunnen ook de effectbeheerders er geen legitieme aanspraak op maken, omdat de winsten het resultaat zijn van sancties.
Of dat alle lidstaten kan overtuigen is nog onduidelijk, terwijl die wel unaniem met het plan moeten instemmen. Dat betekent dat ook Hongarije, notoir dwarsligger, een veto heeft. Pas nadat het voorstel is aangenomen, kunnen de winsten opzij gezet worden. Alle winst die tot dat moment is gemaakt, valt dus sowieso buiten het plan.
Private tegoeden van Russen die in de EU bevroren zijn, vallen ook buiten het plan. Volgens EU-ambtenaren kost het eveneens aanpakken van winsten op die gelden meer dan dat eventueel oplevert.
Als de EU de winsten inderdaad zou kunnen doorsluizen naar Oekraïne, dan zou dat volgens interne berekeningen om 3 miljard euro per jaar kunnen gaan – hoewel dit bedrag afhankelijk is van de rente. Het zou hoe dan ook een aanzienlijke bijdrage kunnen zijn op een moment dat het voor politici steeds lastiger wordt nieuwe financiële steun goedgekeurd te krijgen.
Lees ook Militaire en financiële steun aan Oekraïne is ook van levensbelang voor de Europese veiligheid
Leeslijst
