Rob Jetten: ‘We moeten niet opnieuw van één land afhankelijk worden’

Je kunt het gerust het einde van een tijdperk noemen. Na decennialang innig energiehandel te hebben gedreven met Rusland – ondanks tal van waarschuwingen om toch vooral niet afhankelijk te worden van een grillige partner als Moskou – is Nederland nu officieel van zijn verslaving aan Russische energie af. Nederland koopt geen Russische kolen meer, geen Russische aardolie en diesel, en ook van het Russische gas is het bijna af. Er komt alleen nog vloeibaar gas (lng) binnen. Maar ook daarmee wil Nederland stoppen, al is nog onzeker wanneer precies.

Het ministerie van Economische Zaken meldt het bereiken van deze mijlpaal vrijdag, nagenoeg een jaar na het begin van de Russische oorlog tegen Oekraïne. Het is het logische gevolg van de sancties die EU-landen tegen Rusland hebben ingesteld. Maar als het om het afbouwen van gasimport gaat, is Nederland sneller dan de Europese doelstellingen. Die schrijven voor dat EU-landen uiterlijk in 2027 geen Russisch gas meer kopen. Ook Duitsland meldde recent dat het niet langer van Russische energie afhankelijk is. De verwachting is niet dat Rusland terugkeert in de gratie als leverancier, mocht de oorlog op enig moment eindigen. Europese landen lijken zich grotendeels permanent tot andere verkopers te hebben gewend.

In een interview blikt verantwoordelijk minister Rob Jetten (Energie, D66) terug op de prijs die Nederland heeft betaald. Want de sancties deden ook Nederland zelf pijn. Net als andere landen kwam het terecht in een ontwrichtende energiecrisis en moest de minister terugvallen op vervuilende steenkolen om de energievoorziening veilig te stellen. Jetten trok ook miljarden uit om de pijn van de hoge energiekosten voor burgers en bedrijven te verzachten. Hij blikt daarnaast vooruit en waarschuwt: de crisis is nog niet voorbij en er zal nog veel gevraagd worden van de samenleving. „We moeten energie blijven besparen en prijzen kunnen opnieuw scherp stijgen.”

Wat hebben alle noodmaatregelen gekost?

„We hebben de portemonnee flink moeten trekken. Het prijsplafond gaat naar schatting zo’n 14 miljard euro kosten. Dat had minder kunnen zijn, we hebben onszelf in Europa onnodig pijn gedaan. Doordat EU-landen afgelopen zomer tegen elkaar gingen opbieden om wintervoorraden aan te leggen met alternatief gas, zijn de energieprijzen tot extreme niveaus gestegen. Ik ben wel een beetje gefrustreerd dat we niet in EU-verband hebben ingekocht, hopelijk gaat dat komend jaar wel gebeuren. Sommige landen dachten dat ze het zelf beter konden. En er was een juridisch probleem: bedrijven kopen gas in, niet overheden. Als die gaan samenwerken, moet je oppassen dat je geen kartelwetgeving overtreedt.

„De staat heeft ook garantstellingen afgegeven om de import van vloeibaar gas (lng) te faciliteren. We hebben 1 miljard euro uitgetrokken voor het vullen van de opslag in Bergermeer. Dat geld halen we hopelijk nog terug via een verhoging van energietarieven voor grootverbruikers. En voor de bouw van de nieuwe lng-terminal in de Eemshaven hebben we 160 miljoen uitgetrokken.”

Er is jarenlang gewaarschuwd voor afhankelijkheid van Rusland. Waarom kon dit niet eerder?

„Daar kun je proefschriften over schrijven. Er zijn momenten genoeg geweest waarop we hadden kunnen breken met Russisch gas. Na de annexatie van de Krim in 2014. Na MH17 in datzelfde jaar. Terugkijkend kun je je afvragen of we daar adequaat genoeg op hebben gereageerd. Ook vanuit klimaatperspectief was het beter geweest eerder te stoppen met deze fossiele energiebron. De harde werkelijkheid is dat we pas in actie komen als we zelf geraakt worden in de portemonnee, als de leveringszekerheid in gevaar komt. Blijkbaar is er een prijsprikkel nodig.”

De harde werkelijkheid is dat we pas in actie komen als we zelf geraakt worden in de portemonnee

Doen onze sancties Rusland genoeg pijn? De oorlogszucht van het Kremlin lijkt niet minder geworden.

„Die vraag heb ik mezelf ook weleens gesteld, want je zag niet direct een impact, zoals sommigen hadden verwacht. En wij zitten hier ondertussen met een energiecrisis. Maar inmiddels loopt het Kremlin 160 miljoen euro per dag mis aan inkomsten alleen al door het verbod op de import van ruwe olie en het prijsplafond op die olie voor kopers buiten de EU, en dat zal nog verder gaan oplopen. Het verbod op de export van technologie die gebruikt wordt in de petrochemische industrie holt daarnaast de Russische energie-infrastructuur langzaam uit. Onderdelen voor onderhoud van installaties raken langzaam op. De impact daarvan gaat op termijn groot zijn.”

Wat als Rusland besluit om zijn olie- en gasproductie te staken? Dan wordt de wereldwijde schaarste nog groter.

„Dan zullen we opnieuw de portemonnee trekken om de leveringszekerheid op een minimaal peil te houden. De prijzen zullen dan opnieuw fors stijgen. De noodzaak om energie te blijven besparen en verder te verduurzamen blijft groot, maar wordt dan nog groter. Zo’n scenario zal ook grote gevolgen hebben voor het minder ontwikkelde deel van de wereld. Die landen worden dan volledig afgesloten van de energiemarkt, net als vorig jaar.

„Wij hebben de luxe voor onszelf te kunnen zorgen, maar armere landen hebben die niet. Een Afrikaanse minister vertelde dat een lng-tanker die bijna in een haven van zijn land lag toch weer weg voer om Europa te beleveren.”

Shell en BP verwachten minder van die versnelde verduurzaming en houden voorlopig nog even vast aan fossiel. BP gaat zelfs meer winnen.

„Het is natuurlijk zwaar teleurstellend dat die bedrijven hun duurzaamheidsplannen gaan vertragen als ze zoveel verdienen. Je hoopt toch dat ze een morele verantwoordelijkheid voelen om een deel van hun forse winsten in te zetten om meer hernieuwbare energie te produceren. Een Nederlandse rechter heeft Shell verplicht om sneller te verduurzamen. En ons systeem om CO₂-uitstoot te beprijzen, dwingt bedrijven ook naar netto nul te gaan.”

Lees ook: Het risico van de nieuwste sanctie tegen Rusland is dat de dieselprijs omhoogschiet

Ruilen we niet de ene afhankelijkheid in voor de andere? Europa leunt zwaar op Qatar voor alternatief gas.

„Voor vloeibaar gas hebben we komende jaren een meer diverse import nodig. En op langere termijn geldt hetzelfde voor de import van waterstof. We moeten zorgen dat we niet opnieuw van één of enkele landen afhankelijk worden. Ik kom in maart met een plan hoe dat te doen.”

Wat verwacht u voor komend jaar? We hebben deze winter ‘gered’ door veel lng in te kopen. Maar voor volgende winter (2023-2024) is dat ook nodig en er is een kaper op de kust. China heeft zijn zero-Covid-beleid losgelaten en zal vermoedelijk veel meer gas nodig hebben.

„Je kunt wel een hoop lng-capaciteit bijbouwen maar dat is geen garantie dat je ook lng krijgt. Dat is een kwestie van concurrentie. Wij zijn bereid om fors boven de wereldprijs te betalen om onze energievoorziening veilig te stellen, maar dat betekent hogere prijzen.

„Daarom is het belangrijk dat we blijven doorgaan met energie besparen. Daar hebben we afgelopen jaar echt een klapper mee gemaakt. Nederlandse bedrijven en huishoudens hebben een kwart minder gas verbruikt dan normaal. Dat is ongeveer gelijk aan de hoeveelheid Russisch gas die we vroeger via pijpleidingen importeerden. De moeilijkheid nu is dat de prijzen weer iets gedaald zijn, al zijn ze nog altijd hoger dan normaal. Dat verlaagt de prikkel om te besparen. Maar we moeten doorgaan, anders komen we onszelf in de loop van het jaar opnieuw tegen.”