Projecteer al je verlangens op een dier, dan krijg je dit

Het had weinig met koorts te maken. Toen ik klein was, speelden we paardje. Ik kreeg een gekleurde waslijn van mijn moeder en deed die in mijn mond – dat waren de teugels. Ik had een ‘baas’ die de waslijn vasthield, en zo renden we achter elkaar door het bos. Als paard snoof ik, stampte met mijn voeten op de bosgrond en als ik een brede sloot was overgesprongen, kreeg ik een aai over mijn schouder. Ik speelde met een grote groep buurtkinderen. We veranderden in een handomdraai van kind naar baas, of – het liefst – naar paard. Het enige dat we daarvoor hoefden te doen was die waslijn tussen onze kiezen te klemmen.

Als je groot wordt, verlies je vaak dat vermogen om jezelf te transformeren in een ander wezen met andere verlangens en eigenschappen. Daarvoor in de plaats komt het besef van ‘de ander’: het paard, of dier dat je nooit compleet zult doorgronden.

Voor iedereen die dit herkent, is de tentoonstelling Koortsdroom – versmelting van mens en dier in Frans Hals Museum HAL in Haarlem een bezoek waard. Conservator Manique Hendricks nodigde hedendaagse kunstenaars uit om te reflecteren op de relatie tussen mens en dier. Veel doen dat met oud werk – zoals Jeroen Eisinga met zijn beroemde video Sehnsucht (2002), waarin een dode zebra langzaam ontbindt op een zwart-wit geblokte vloer. Door de uitgekiende montage van de in al zijn werk door de dood gefascineerde Eisinga lijkt het alsof de zebra nog ademt.

Eén kunstenaar maakte speciaal voor de tentoonstelling een nieuw werk. Dat is de dit jaar voor de Prix de Rome genomineerde, komische-splatterfilmmaker (splatterfilm is een subgenre van de horrorfilm) Josefin Arnell. Arnell heeft een bovenzaal van HAL veranderd in een morbide, driedimensionale nachtmerrie. In die nachtmerrie speelt de film Beast and Feast (2023, circa 30 minuten). De film vertrekt vanuit een politieagente die op zoek is naar het perfecte politiepaard, maar evolueert gaandeweg tot een vrij simpel pest-, treiter- en moorddrama van en met collega-agenten.

Gelijkwaardigheid

De hoop bij deze tentoonstelling is dat er vergezichten worden geopend, verdieping wordt gegeven aan die wonderlijke, soms wrede en zo kortzichtige relatie die de mens heeft met de dierenwereld. Sinds Donna Haraway’s publicatie A Cyborg Manifesto (1985) – onder andere over de ondermijning van het volgens Haraway kunstmatig geconstrueerde verschil tussen mens en dier – is er veel verschoven. En ook de traditionele hiërarchie, waarin het dier slechts dient als projectievlak van menselijke verlangens, is door veel kunstenaars met succes in hun werk doorbroken. Denk aan Pierre Huyghe’s magische windhonden op Documenta 13, Annika Kahrs’ composities voor en met vogels of de schitterende objecten die Björn Braun met behulp van dieren maakt. Deze kunstenaars gingen uit van gelijkwaardigheid in plaats van ondergeschiktheid. Bij hen is het dier meer dan alleen object; eerder een soort medecreator.

Daar is in deze tentoonstelling echter geen ruimte voor. Koortsdroom is een vrij oppervlakkige exercitie van kunstwerken waarin het dier – of dat nu een fabeldier is, een kraai of een slang – object is en geen subject. Menselijke driften en verlangens tuimelen over elkaar heen, en de dieren – of ze nu ‘echt’ zijn of aan fantasie ontsproten – zijn slechts voorwerpen. De tentoonstelling heeft dus, ondanks de aanwezigheid van hedendaagse kunstenaars, een best conservatieve insteek.

Twee gorilla’s

Dat betekent niet dat er af en toe niet een heel mooi werk te zien is. Hoogtepunt is het werk van de Iraanse Mamali Shafahi. De deels in Amsterdam, deels in Parijs wonende kunstenaar toont een aantal (wand)sculpturen uit 2021 en 2022 van lekker rulle, gevlokte epoxy. Dieren spelen in zijn werk een rol als symbolische tussenpersonen tussen het hemelse en het aardse. De diep uitgerekte, kobaltblauwe bekken van twee gorilla’s hebben de meditatieve allure van Anish Kapoors beeld The Blackest Black in het Tilburgse museum De Pont. Je kunt gewoon verdwijnen in die muilen.

Ook toont Shafahi een reusachtige stoel (Chair, 2021) in de vorm van een hagedis en andere prachtige, fantasiedieren. Natuurlijk mag je hier niet in zitten, maar je weet: hij of zij voor wie deze stoel bedoeld is, krijgt misschien wel de kracht van alle dieren die in deze stoel verstopt zitten. En transformeert zo tot iets heel anders dan mens: een slang, een hagedis of, wie weet, een paard.

Lees ook Dieren zijn geen willoze wezens. Dus wat zijn eigenlijk hun rechten?

Delen Mail de redactie