‘Poster-paus’ Engel Verkerke liet miljoenen kennismaken met kunst

Als er een Nobelprijs voor cultuurverspreiding zou bestaan, was de donderdag op 97-jarige leeftijd overleden Engel Verkerke een serieuze kandidaat geweest. De poster-paus, zoals een van zijn bijnamen luidde, liet als uitgever van betaalbare prenten en affiches wereldwijd miljoenen huishoudens kennismaken met kunst. In een tijd dat reproducties van schilderijen 25 tot 50 gulden kostten (toen de prijs van een nieuwe fiets) begon Verkerke eind jaren vijftig met het uitgeven van prenten en affiches in hoge oplagen. Die bood hij voor 4,50 gulden te koop aan, als consumptieartikelen die na verloop van tijd weer vervangen konden worden.

Zijn reproducties van schilderijen van Picasso, Toulouse-Lautrec en Karel Appel sierden huiskamers. In tienerkamers hingen Jimi Hendrix en Michael Jackson aan de muur. Posters van de anarchistische protestbeweging Provo, het rood-zwarte portret van de Cubaanse guerillastrijder Che Guevara en ‘Easy Rider’ Peter Fonda op zijn chopper werden met punaises of plakband opgehangen in studentenkamers. In de jaren zeventig wist Verkerke zelfs een groot publiek te vinden voor de blote pubermeisjes van de Britse modefotograaf David Hamilton.

„Kunst aan het volk”, omschreef voormalig communist Verkerke zijn missie. „En daarnaast veel geld verdienen natuurlijk, weet je wel. Heel veel geld.”

De Waarheid

Engel Philippus Verkerke werd in 1924 geboren als zoon van een Rotterdamse metaalbewerker. Hij begon als journalist bij de oud-verzetskrant De Waarheid, werkte bij de communistische boekhandel Pegasus in Amsterdam, maar verloor zijn geloof in de marxistische idealen na de Hongaarse opstand in 1956. „Wat ik voor het meest humane systeem had aangezien, bleek dat niet te zijn”, zei hij later in het Algemeen Handelsblad.

Verkerke maakte een nieuwe start als werknemer bij een groothandel in schoolartikelen. Toen schoolhoofden vroegen om alternatieve wandversiering en zijn baas niks zag in zijn plan om prenten te gaan uitgeven, richtte hij in 1957 Verkerke Reprodukties op. Zijn eerste prent, een inkttekening van een galopperend paard door de Chinese kunstenaar Xu Beihong, vond gretig aftrek.

Lees ook: De posters van Engel Verkerke: altijd iets zondigs

Samen met zijn echtgenote maakte Verkerke jaren werkdagen van vijftien uur, ook in het weekeinde. In 1963 kon hij zijn eerste personeelslid aannemen, het jaar daarop het tweede. In 1978 was het bedrijf tot Europees marktleider uitgegroeid, met 350 werknemers verspreid over acht landen en eigen winkels in Nederland. Vanuit Ede verstuurde Verkerke Reprodukties jaarlijks 20 miljoen posters naar ruim honderd landen. De televisie had ons tot kijkwezens opgevoed, verklaarde Verkerke de bloei van zijn bedrijf. Het Design Museum Den Bosch wijdt deze zomer een tentoonstelling aan het belang van de Verkerke-posters die nog tot 2 oktober is te zien.

Geluk

Verkerke was bedreven in het verwerven van reproductierechten. Hij reisde veel, belde desnoods bij beroemdheden aan, en durfde flink in auteursrechten te investeren. Soms had hij ook geluk. Toen hij onderhandelde met de agent van de begin jaren tachtig populaire Britse popband Duran Duran moest hij de posterrechten van drie toen nog onbekende artiesten erbij nemen. Hun namen: Madonna, Whitney Houston en George Michael.

In 1987 kocht Mundadori, het uitgeversconcern van grootaandeelhouder Silvio Berlusconi, Verkerke Reprodukties. Een paar jaar later verkochten de Italianen het bedrijf door aan Hallmark, een Amerikaans miljardenbedrijf in wenskaarten.

Verkerke was tevreden met de nieuwe eigenaars, zei hij in 1989 in een radio-vraaggesprek met Ischa Meijer. Op de vraag waarom hij na de overnames nog jaren als directeur aanbleef antwoordde hij: „Er is maar één Engel Verkerke.” Een prent moest iets ondeugends hebben, legde hij Meijer uit. Hoe het keuzeproces verliep? Op een maandagmorgen, vertelde Verkerke, vroeg hij zijn telefoniste of ze al de lambada had gedanst. Toen de vrouw antwoordde dat zij die sensuele Braziliaanse dans zo iets smerigs vond, wist Verkerke genoeg: „De lambada had posterkwaliteit.” Daarna was het alleen nog een kwestie om de goede foto’s te vinden.

Verkerke was een begenadigd verteller, met een ijzeren repertoire aan anekdotes die hij bij zijn veelvuldige cafébezoeken had fijngeslepen. Een daarvan vertelde hij op verzoek van Meijer aan de luisteraars van diens VPRO-programma – een verhaal uit een ander tijdperk.

Op de Frankfurter Buchmesse, waar Verkerke jaarlijks zijn posters aan de man bracht, ontmoette hij in een Japanse stand een Duitse tolk met bijzonder mooie borsten, „een jongensdroom”. „Buiten zichzelf tredend”, vertelde Verkerke aan Meijer, kon hij de verleiding niet weerstaan om de vrouw op de beursvloer bij haar borsten te grijpen.

Volgens de poster-paus deed de vrouw alsof er niets gebeurd was en begon een goed gesprek. Verkerke: „Ik zei nog tegen haar: ‘Das tue ich fast niemals und auch nicht wieder.’” Bij ieder nieuw bezoek aan de beurs, aldus Verkerke, zocht hij de vrouw daarna op om haar een hand te geven.

Verkerke vertelde dit (verzonnen?) verhaal met de timing van een conferencier, zonder ook maar één keer uit zijn rol te vallen. Meijer gierde het ondertussen uit, net als het cafépubliek dat de radio-opname bijwoonde.