‘Poetins doel is om Oekraïne deze winter in de kou en het donker te zetten’

Dat de explosie in Polen zeer waarschijnlijk is veroorzaakt door een Oekraïense luchtverdedigingsraket is om meer dan één reden pijnlijk voor Oekraïne. Terwijl de wereld zich dinsdagavond afvroeg wat er precies was gebeurd en hoe de NAVO zou reageren, kampte Oekraïne met de grootste Russische raketaanval sinds het begin van de oorlog. De internationale aandacht voor die aanval stond in de schaduw van het incident in Polen.

Het Kremlin hoopt dat Oekraïners deze winter vluchten naar Europa

Op dinsdag werden 19 van de 24 Oekraïense oblasts (provincies) belaagd door meer dan negentig Russische kruisraketten. De generale staf van de Oekraïense strijdkrachten meldde woensdagochtend dat de Oekraïense luchtverdediging 77 van deze raketten heeft neergehaald, naast tien gevechtsdrones van Iraanse makelij en één Orion-drone.

Tot dinsdag was de raketaanval op 10 oktober het meest intensief, met 84 kruisraketten. Toen slaagde Oekraïne er in om 43 raketten neer te halen voordat ze doel troffen, en dertien van de 24 drones. Volgens de generale staf is de verhoogde effectiviteit van de luchtafweer in de afgelopen maand te danken aan de levering van westerse wapensystemen. Het Amerikaanse Institute for the Study of War schat in dat Rusland door de voorraad precisieraketten heenraakt en dat er minder van dergelijke aanvallen zullen volgen.

Lees ook: Raketinslag in Polen herinnert NAVO aan risico op directe betrokkenheid bij oorlog

Ondanks het hoge aantal uitgeschakelde raketten was de schade in Oekraïne aanzienlijk. Drie flatgebouwen in Kiev werden geraakt, met één dode als gevolg. In een dorp buiten Kiev werd een vrouw geraakt terwijl ze het graf van haar man bezocht. Vijftien energievoorzieningen in het hele land werden beschadigd. Volgens president Volodymyr Zelensky zaten tien miljoen mensen na de „terroristische aanval” zonder stroom. Dankzij de inzet van ingenieurs en monteurs, twitterde Zelensky, waren acht miljoen burgers dinsdagavond laat al weer aangesloten.

Vierde aanslag

De rakettenregen van dinsdag was de vierde aanslag op de Oekraïense energie-infrastructuur. Eerdere aanvallen vonden steeds plaats op maandagen: 10, 17 en 31 oktober. Eerder in de oorlog mikte Rusland incidenteel op energievoorzieningen, sinds 10 oktober is sprake van een systematische poging om het energiesysteem te verwoesten.

Volgens de Oekraïense regering is 40 procent van het elektriciteitsnetwerk beschadigd en 30 procent van de elektriciteitscentrales verwoest. Vanzelfsprekend heeft dat grote gevolgen voor het dagelijks leven. De levering van stroom, water en verwarming is onzeker. Beheerder Ukrenergo zorgt voor gecontroleerde blackouts om het netwerk te ontlasten. ’s Avonds is het donker in Kiev en andere steden.

Rusland gebruikt energie als wapen, zeggen westerse leiders. „Poetins doel is om Oekraïne deze winter in de kou en het donker te laten zitten. We moeten dus standhouden”, zei NAVO-chef Jens Stoltenberg maandag tijdens een bezoek aan Den Haag. Alom worden de Russische aanvallen op de energie-infrastructuur gezien als een zwaktebod: omdat succes op het slagveld uitblijft, neemt Poetin zijn toevlucht tot het bestoken van civiele objecten. Dat de nieuwe strategie begon twee dagen nadat de beruchte generaal Sergej Soerovikin de leiding kreeg over de oorlog in Oekraïne is wellicht geen toeval.

Waarschijnlijk hoopt het Kremlin het leven in Oekraïne zodanig te beïnvloeden dat het moreel knakt en veel mensen, net als in de eerste fase van de oorlog, het land ontvluchten. Dat zadelt Europa op met een hernieuwd vluchtelingenprobleem en leidt op zijn beurt wellicht tot afnemende Europese steun voor Oekraïne. Op 25 oktober riep de Oekraïense vicepremier Iryna Veresjtsjoek Oekraïners in Europa op om pas in de lente naar huis terug te keren. Veresjtsjoek: „De netwerken kunnen het niet aan. We moeten de winter zien te overleven.”

Een paar dagen eerder waarschuwde president Zelensky Europa in een toespraak voor de Europese Raad. „Rusland lokt een nieuwe migratiegolf van Oekraïners naar EU-landen uit. De Russische terreur tegen onze energievoorziening wil zoveel mogelijk problemen met elektriciteit en verwarming voor Oekraïne veroorzaken in deze herfst en winter, zodat zoveel mogelijk Oekraïners naar jullie landen verhuizen.”

Wensenlijstje

Wat kunnen Oekraïne en het Westen doen om de Russische energie-aanvallen te pareren? Voor de Oekraïense minister van Defensie Oleksii Reznikov is dat helder. Dinsdag publiceerde hij zijn wensenlijstje voor nog betere luchtverdediging: meer Duitse IRIS-T-raketten en Noorse NASAMS- luchtafweer, Amerikaanse HAWK en Franse Crotale-raketten, gevechtsdrones en verdediging tegen drones.

Lees ook deze reportage over de stroomstoringen in Kiev

Behalve het leveren van wapens kan Europa op andere manieren helpen, schrijven Allegra Dawes en Jospeh Majkut van de Amerikaanse denktank Center for Strategic and International Studies (CSIS). Op korte termijn kunnen landen generatoren en brandstof leveren, primair om de stroom voor ziekenhuizen te garanderen. Zonder betrouwbaar netwerk zijn generatoren deze winter van levensbelang voor Oekraïne.

Op langere termijn kan Oekraïne inzetten op meer lokale energiedistributie, bijvoorbeeld uit zonnepanelen. Opslag in accu’s kan worden uitgebreid en de integratie van het Oekraïense en Europese grid, nu nog bescheiden, kan worden opgevoerd.

Een acuut probleem voor Oekraïne is een gebrek aan onderdelen om de beschadigde voorzieningen te herstellen. Dat veel van die onderdelen dateren uit de Sovjet-tijd en daarom nauwelijks voorradig zijn, is een extra complicatie. De EU heeft een Ukraine Support Task Force opgezet om op een basaal niveau te kunnen helpen. Bedrijven kunnen via deze taskforce allerlei onderdelen doneren. De top 5 van ‘meest dringende energiebehoeftes’ bestaat uit transformatoren en generatoren, kachels, brandstof, auto’s voor monteurs en gereedschap.