Patriotsysteem is duur en complex, en zeker geen wondermiddel

Bij het historische bezoek van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky aan Washington werd het officieel bekendgemaakt: Oekraïne krijgt van de Verenigde Staten een Patriot-raketluchtverdedigingssysteem, als onderdeel van een nieuw wapenhulppakket van 1,85 miljard dollar. In het pakket zit ook nieuwe munitie voor onder andere de HIMARS-raketartilleriesystemen, militaire voertuigen, granaatwerpers, anti-radar-raketten en ander materiaal.

Zelensky en de Oekraïense legertop vragen al maanden om het Patriot-systeem, een van de meest geavanceerde luchtverdedigingssystemen ter wereld, geproduceerd door het Amerikaanse Raytheon. Een installatie bestaat uit radarsystemen, een commandopost en acht lanceerinrichtingen: trucks met ieder tot 16 interceptor-raketten. Een raket van het type PAC-3 versnelt na lanceren tot Mach 5, zo’n 6.000 kilometer per uur, om het doelwit in een botsing te vernietigen. Welke interceptors de VS precies leveren, en hoeveel, is niet bekendgemaakt.

„De Patriot is de hoogste trap in een gelaagd luchtverdedigingssysteem”, zegt Paul van Hoof, luchtverdedigings-expert bij het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS), „en het enige waarmee Oekraïne zich kan verdedigen tegen ballistische raketten”. Rusland bestookt Oekraïne vooral sinds september met barrages aan ballistische raketten, kruisraketten en Iraanse Shahed-136-drones, gericht op burgerdoelen en infrastructuur, waaronder elektriciteitscentrales.

Je kunt je voorstellen dat een Patriot bij Kiev wordt neergezet en een belangrijke elektriciteitscentrale beveiligt

Paul van Hoof expert luchtverdediging

Drones, kruisraketten, gevechtsvliegtuigen en helikopters hebben relatief lage snelheden, en zijn te onderscheppen door de luchtverdedigingssystemen waarover Oekraïne nu al beschikt, waaronder S-300-systemen van Sovjet-ontwerp, één Noors-Amerikaans NASAMS-systeem en één Duits Iris-T-systeem (er zijn er meer beloofd).

Lees ook: Zelensky bezoekt Washington in week dat Congres spreekt over miljarden voor Oekraïne

Maar ballistische raketten zoals de Russische Iskander-M bereiken hoge snelheden tot Mach 5,5, en komen in paraboolbanen van boven op hun doel neer, waardoor ze extreem lastig te onderscheppen zijn. De Patriot, met zijn grotere bereik en hogere onderscheppingssnelheid, is daar beter in.

Volgens militaire analisten begon Rusland door zijn ballistische raketten heen te raken, maar in september kondigde Rusland de aankoop aan van nieuwe Iraanse ballistische raketten van het type Fateh-110 en Zolfaghar – al is nog niet duidelijk wanneer die geleverd worden.

Niet efficiënt

Toch is het Patriot-systeem geen wondermiddel, alleen al omdat de raketten schaars en duur zijn: rond de 4 miljoen dollar per stuk. „Het is niet efficiënt om daarmee een Shahed-drone van twintigduizend euro uit de lucht te schieten. Dat is alsof je een iPhone gebruikt om een spijker in de muur te slaan”, zegt Van Hoof.

Met een spectrum aan verschillende bedreigingen wordt ook het verdedigen van militaire doelen, steden, elektriciteitscentrales een puzzel van bereiken, aantallen, snelheden, locaties en – niet in de laatste plaats – kosten. „Je kunt je voorstellen dat een Patriot bij Kiev wordt neergezet en een belangrijke elektriciteitscentrale beveiligt”, zegt Van Hoof. Strikt genomen zijn Patriot-systemen – zelf ook een militair doelwit – zelfs te duur om zichzelf te beveiligen tegen bijvoorbeeld drones. Van Hoof: „Dus moet je het op zijn beurt met een ander systeem beveiligen.”

In de loop van tien maanden zijn Oekraïners steeds beter geworden in het uit de lucht schieten van de Russische luchtwapens. Op sommige dagen claimt het ministerie van Defensie het merendeel of zelfs alle afgeschoten raketten neergehaald te hebben. Van Hoof: „Of dat zo echt zo is, is moeilijk te controleren. Militairen hebben de neiging hun successen te overschatten. En we zien dat de raketten die er doorheen komen nog altijd enorme schade aanrichten.”

Wanneer het Patriot-systeem arriveert, is niet bekendgemaakt, maar er zullen vermoedelijk maanden overheen gaan. Om het complexe systeem te bedienen zijn tientallen militairen nodig, die daarvoor normaal gesproken rond een half jaar moeten trainen.

Lees ook: De winter als wapen tegen de Oekraïense bevolking

Oekraïense militairen trainen al sinds het begin van de oorlog in westerse landen, onder andere in het Duitse Grafenwöhr. Het is denkbaar, maar allerminst zeker, zegt Van Hoof, dat Oekraïense soldaten al een eind gevorderd zijn met hun Patriot-training. In oktober kwamen Westerse NASAMS en Iris-T luchtverdedigingssystemen – waarvoor ook een stevige training nodig is – online kort nadat ze geleverd werden.

Intussen komt ook de westerse defensie-industrie op stoom. Terwijl de Oekraïners steeds beter kunnen omgaan met de geleverde wapens, krijgen wapenfabrikanten informatie over de prestaties in echte oorlogssituaties. Productiecapaciteit van wapens en munitie wordt weer uitgebreid. Voor het eerst bevatte het Amerikaanse wapenpakket niet alleen leveringen uit bestaande wapenvoorraden, maar ook voor 850 miljoen dollar aan bestellingen van munitie en wapens bij fabrikanten.

Laser-luchtverdediging

Ook het onderzoek naar luchtverdedigingssystemen zit in de lift, gesteund door stijgende defensie-budgetten. Het Britse defensie-consortium MBDA doet proeven met laser-luchtverdediging, waarbij drones en kruisraketten vernietigd worden met een intense bundel laserlicht. Het Amerikaanse leger is van plan de nieuwe Stryker-gevechtsvoertuigen uit te rusten met laser-luchtverdediging.

Ook heeft het onderzoek naar hypersone glider-raketten een nieuwe impuls gekregen. Zulke raketten – waarvan alleen Rusland met de Avangard een operationeel exemplaar in zijn arsenaal heeft – zijn én extreem snel (meer dan vijf keer de geluidssnelheid) én enigszins wendbaar. Zo kunnen ze de vijandelijke luchtverdediging omzeilen. De VS testen op dit moment drie varianten, en mogelijke verdedigingssystemen ertegen.

Het beloofde Patriot-systeem is overigens niet de laatste Oekraïense militaire wens. Al tijdens de persconferentie in Washington hintte Zelensky op aanvullende Patriot-systemen. Ook de levering van westerse gevechtsvliegtuigen als de F-16 staat op de verlanglijst, net als ATACMS-raketten voor de HIMARS-lanceerinrichtingen, met een bereik van 300 kilometer, om doelen ver achter het front te raken.