Luxemburg wil groot zijn in de ruimte

Bedrijven die in de ruimte grondstoffen delven, een permanent bewoonde maanbasis, en van daaruit door naar Mars. Sciencefiction? Niet volgens Joost van Oorschot. Nog „tien jaar”, en dan is er zo’n maanbasis, vergelijkbaar met het International Space Station dat rond de aarde zweeft. „Nog eens tien, twintig jaar daarna hebben we op de maan een ecosysteem. Uiteindelijk zie ik een toekomst waarin we overal in het zonnestelsel wonen.”

Dat juist Van Oorschot dat zegt, is zo verrassend niet: hij is oprichter en topman van „jongensdroom” Maana Electric. Op een grijs, winderig industrieterrein in het Luxemburgse Mondercange, waar de vrachtwagens af en aan rijden tussen auto- en chemiebedrijven, is zijn onderneming een opvallende uitzondering. Van buiten een kleurloze doos als alle andere, van binnen wordt in een lab met veertig mensen gewerkt aan een toekomstige „ruimte-economie”, met dozen vol nagebootst maanstof en een container vol woestijnzand. Het doel: zonnepanelen uit maanstof maken, die stroom zullen opwekken voor toekomstige maanverblijven, om uiteindelijk „de Nuon van de maan te worden”.

Niet alleen voor Maana zelf, ook voor het land waar Van Oorschot zijn bedrijf besloot te vestigen, is dat plan meer dan een fantasie. Sinds enkele jaren richt Luxemburg zich op het aantrekken van bedrijven in de ruimtesector. De Luxemburgse plannen nemen steeds serieuzer en geloofwaardiger vormen aan: Maana is een van de inmiddels zeventig bedrijven in de Luxemburgse ruimte-industrie.

De ruimte „doet dromen en inspireert”, vertelt minister van Economie Franz Fayot op de bovenste verdieping van het ministerie. Maar het blijft niet bij dromen. De Luxemburgse aspiraties in de ruimtesector maken deel uit van een uitgekiende strategie. Was Luxemburg ooit vooral afhankelijk van zijn agrarische sector en daarna van de staalindustrie, intussen is het land vooral bekend om zijn bankensector en fiscale aantrekkingskracht. Het land werd er het rijkste van Europa mee. Sinds LuxLeaks en het einde van het bankgeheim, is Luxemburg op zoek naar „diversificatie”. De ruimte-industrie moet een van de nieuwe pijlers van de Luxemburgse economie worden.

Volledig nieuw is die sector niet voor Luxemburg: weinigen weten het, maar het kleine land zette zijn eerste stappen in de ruimte in de jaren tachtig, vertelt Fayot. „We hadden nog geen enkele expertise in dat domein, maar hebben toen wel een eerste satelliet gelanceerd.” SES is intussen een van de grootste private satellietuitbaters ter wereld. In 2016 zette Luxemburg een flinke stap verder met het space resources-plan van Fayots voorganger Etienne Schneider.

Bedrijven aantrekken

Een man of vrouw op de maan, of een Luxemburgse missie naar Mars? Dat is met nadruk géén onderdeel van dat plan. Wel het aantrekken van ruimtebedrijven: van ondernemingen die ruimte-afval opruimen, tot bedrijven die via satellieten de aarde observeren – bijvoorbeeld om droogte te monitoren of voor surveillance-doeleinden – en het liefst nog bedrijven in de volgens Luxemburg veelbelovende space resources-sector, die grondstoffen uit de ruimte in de toekomst wil verwerken en gebruiken. Minister Fayot: „Zo creëren we hoogwaardige banen, voor mensen die ook belastingen betalen in Luxemburg, en waarvan de bedrijven dat gaan doen zodra ze winst maken.” Wat begon als „een beetje een gek idee”, zou volgens Fayot „binnen tien jaar heel goed kunnen groeien van 2 naar 10 procent van het Luxemburgse bbp”.

Het Luxemburgse ruimteplan rekent dus op de lange termijn. Toch is een ruimte-economie gebaseerd op ‘ruimtebronnen’ concreter dan het voor de leek wellicht lijkt, verklaart Mathias Link van onderzoeksinstituut ESRIC, dat eind 2020 in Luxemburg werd opgericht. „Het gebruik van ruimtebronnen, en dan vooral space mining, ruimtemijnbouw, klinkt voor veel mensen futuristisch. Ze denken al snel aan het delven van grondstoffen op asteroïden of de Maan, en het mee terugnemen naar de Aarde van kostbare stoffen of mineralen. Dat gaan we niet zo snel doen. Het is veel te duur om materiaal hierheen te brengen.”

Zinvoller is volgens Link het winnen van grondstoffen om ze in de ruimte zélf in te zetten. Op de maan bijvoorbeeld: „De VS willen voor 2025 weer een mens op de maan zetten, en ook andere agentschappen en bedrijven hebben er plannen. Astronauten hebben daar zuurstof, water, energie en brandstof nodig. Het is veel voordeliger om dat ter plaatse te produceren, dan om alles mee te nemen.” En hoewel het nog enkele decennia kan duren voor die sector winstgevend is, ziet Link dat bedrijven daarin concrete stappen zetten: „Dat is geen verre toekomst.”

Zo neemt ispace, een Japans bedrijf met een vestiging in Luxemburg, deel aan een programma van de NASA. Dit jaar nog staat een vlucht met een rover van het bedrijf naar de maan gepland met het doel water te vinden, en eventueel in een later stadium naar Mars te kunnen. En ook voor Maana wordt de jongensdroom steeds concreter. Tegen het eind van het decennium hoopt Van Oorschot dat zijn product op de maan staat, maar in de tussentijd is een toepassing op aarde bedacht: binnen het jaar reist een eerste prototype naar de woestijn af, om zonnepanelen uit zand te maken.

Luxembourg Space Agency

Heel concreet is de ruimte-economie ook voor Jaroslaw Jaworski van Redwire Europe, maker van ruimterobotarmen. In drie jaar groeide de Luxemburgse tak van één naar dertig personen, een eerste betalende klant is binnen en volgend jaar wordt de eerste robotarm in de ruimte gebruikt om rondzwevende objecten te kunnen vastgrijpen.

Lees ookHet ruimtepuin rondom de aarde neemt toe. Wat moeten we daartegen doen?

De keuze voor Luxemburg was snel gemaakt, verklaart Jaworski: „Het is niet gemakkelijk om in deze sector aan research and development-financiering te komen. In andere landen is dat een lang, pijnlijk proces dat weinig op commerciële partijen gericht is, in Luxemburg konden we vrij snel financiering krijgen. En waar traditionele partijen er vanuit gaan dat falen geen optie is, vindt Luxemburg het juist goed om door veel te proberen snel vooruit te komen.” Een ander voordeel: „Het land is klein, dus iedereen kent iedereen.”

„Ik hoef niet te lobbyen”, zegt ook Van Oorschot. „Ik kan gewoon de minister van Economie bellen om te vragen waarom iets zo is.” De Nederlander had zich „liever in Nederland gevestigd”: „Maar wat ik wilde doen, is daar niet mogelijk.”

Luxemburg heeft om bedrijven aan te trekken sinds 2018 een eigen Luxembourg Space Agency (LSA), met van 2020 tot 2024 een budget van ruim 210 miljoen euro. De functie van het agentschap is vooral economisch, weet directeur Marc Serres: „Bedrijven ondersteunen en financieren”. Bedrijven kunnen vaak ook rekenen op hulp bij het krijgen van visa, of worden soms meegenomen op economische missies in het buitenland. Eind vorig jaar hielp het land mee bij de oprichting van een investeringsfonds voor beginnende ruimtebedrijven, en het financiert de Interdisciplinary Space Master aan de Universiteit van Luxemburg.

Doorslaggevend voor veel bedrijven is ook een verregaande wet die Luxemburg in 2017 als tweede land ter wereld, na de Verenigde Staten, aannam. Die bepaalt dat een bedrijf grondstoffen die het in de ruimte aantreft als eigen bezit mag beschouwen. Het is een wet waarmee Luxemburg zich volgens critici, net als het eerder met zijn fiscale regels deed, economisch aantrekkelijk maakt met wetten die de bedrijven willen. De wet heeft een aantrekkende werking gehad, zegt Serres: „Er zijn maar weinig landen ter wereld die zo’n wet hebben. We worden nu echt serieus genomen.”

Verantwoordelijkheid

De nieuwe space race, maar dan met een belangrijke rol voor bedrijven: het levert voor Luxemburg zeker vraagstukken op, erkent minister van Economie Fayot. Deels zijn die financieel. Zo investeerde Luxemburg miljoenen in het Amerikaanse Planetary Resources, dat in 2018 ten onder ging. Bovendien draagt het land wettelijk de financiële verantwoordelijkheid op het moment dat een Luxemburgs bedrijf schade aanricht of oploopt in de ruimte: de schade kan groot zijn voor zo’n klein land. „Maar we doen goed onderzoek naar bedrijven”, zegt de minister. Elk bedrijf moet voor het de ruimte intrekt toestemming hebben van de overheid.

Wij mensen hebben de verantwoordelijkheid om te proberen het beter te doen in de ruimte dan dat we tot nu toe op aarde hebben gedaan

Franz Fayot Luxemburgs minister van Economie

In een context waarin het ecosysteem op aarde onder steeds grotere druk staat, levert het commercialiseren van de ruimte ook ecologische vraagstukken op. Nu al zweeft rondom de aarde een grote hoeveelheid ruimte-afval. Er is meer internationale regulering nodig, vindt Luxemburg. „We zijn het filosofische debat ruim voorbij”, zegt Serres van de LSA. „Er zijn bedrijven die nu al heel ver gaan, bijvoorbeeld in het in een baan om de aarde brengen van hun apparaten. Kijk maar naar Elon Musk en zijn satellieten. Maar ook geopolitiek kan ruimtemijnbouw voor spanningen gaan zorgen. De huidige regelgeving is niet meer voldoende.”

De ontwikkelingen in de ruimte zijn een onderwerp van discussie bij de Verenigde Naties, waar aan nieuwe verdragen wordt gewerkt. Ook de Europese Commissie kondigde onlangs aan binnenkort een nieuwe strategie omtrent ruimteverkeer te presenteren. En in Luxemburg zelf werd in 2020 een wet aangenomen die activiteiten in de ruimte duidelijker omkadert. Dat hoeft niet tegenstrijdig te zijn met economische groei, zegt Minister Fayot: „Serieus toezicht kan samengaan met het promoten van Luxemburg als aantrekkelijke vestiging. Wij mensen hebben de verantwoordelijkheid om te proberen het beter te doen in de ruimte dan dat we tot nu toe op aarde hebben gedaan.”