Pakhuis de Zwijger krijgt tóch meerjarige landelijke subsidie, op moment van grote onrust binnen de organisatie

Pakhuis de Zwijger wordt alsnog opgenomen in de Bis, de landelijke Culturele Basisinfrastructuur. En dat is uitzonderlijk, want in 2020 koos de Raad voor Cultuur niet Pakhuis de Zwijger maar De Balie (beide in Amsterdam) uit voor de functie ‘Debat en Reflectie’ in de Bis, de meerjarige subsidieregeling, en de voormalig minister volgde dat advies.

Maar door iets wat in het advies van de Raad voor Cultuur stond, besloot Pakhuis de Zwijger zich er niet bij neer te leggen: „In zijn afweging kwam de Raad tot een ander eindoordeel dan het pre-advies van de commissie Debat.” Die commissie Debat is een van de gespecialiseerde commissies die voor de Raad voor Cultuur de Bis-aanvragen beoordelen. En de commissie Debat had gekozen voor Pakhuis de Zwijger, niet voor De Balie. De Raad voor Cultuur besliste toch anders: „Voor de raad is het doorslaggevend dat een debatpodium zich als nationaal debatpodium kan waarmaken.” Pakhuis de Zwijger zou zich „te veel op Amsterdam” richten.

Die zware nadruk op landelijk bereik was nieuw, en het gesprekshuis had aan dit landelijke aspect in de aanvraag minder aandacht besteed dan aan bijvoorbeeld de expliciet vereiste kwaliteit, diversiteit en fair practice. Terwijl dat wel had gekund: Pakhuis de Zwijger maakt jaarlijks 600 programma’s met als kernvraag: „In wat voor een stad/land willen wij leven?” Toen het gesprekshuis in 2006 zijn deuren opende, was het doel: „Programmering over de stad, ons land en de wereld van de toekomst.”

‘Onzorgvuldig advies’

Pakhuis de Zwijger maakte eerst tevergeefs bezwaar bij de staatssecretaris en stapte toen naar de rechter. Die gaf ze gelijk, eind vorig jaar, en omdat OCW niet in beroep ging, werd de uitspraak vorige maand onherroepelijk: het besluit om Pakhuis de Zwijger af te wijzen voor de Bis werd vernietigd. Dat besluit was volgens de rechtbank gebaseerd op een „onzorgvuldig tot stand gekomen advies” van de Raad voor Cultuur.

Raad voor Cultuur kiest voor subsidie aan nieuwkomers

De raad heeft in zijn ‘beoordelingskader’ inderdaad genoemd dat landelijk bereik een aspect is van de kwaliteit van de aanvrager, maar volgens de rechtbank was het onbegrijpelijk waarom dit aspect ineens doorslaggevend was. Daarnaast; er is een speciale weging die moet worden gevolgd als twee of meer instellingen een positief oordeel krijgen van de voorbereidende commissie, waarin onder meer vernieuwing en pluriformiteit extra meetellen. Die situatie deed zich hier voor. De commissie oordeelde positief over de aanvraag van zowel De Balie als Pakhuis de Zwijger, en adviseerde alleen de laatste toe te laten. Die weging heeft de Raad voor Cultuur niet toegepast, ten onrechte, aldus de rechtbank.

Exterieur van Pakhuis de Zwijger. Foto Phil Nijhuis/ ANP

Het besluit om De Balie wél toe te laten blijft overeind, en staatssecretaris Gunay Uslu (Cultuur en Media, D66) ging met Pakhuis de Zwijger in gesprek over wat het gevolg van de uitspraak moest zijn – daar had de rechter zich niet over uitgelaten. De uitkomst daarvan is nu duidelijk; door een vaststellingsovereenkomst tussen staatssecretaris Uslu en het gesprekshuis die binnenkort getekend wordt, maakt straks ook Pakhuis de Zwijger deel uit van de Bis.

Erkenning

De ondertekening betekent in de eerste plaats dat Pakhuis de Zwijger de 250.000 euro per jaar ontvangt die bij de toelating tot de Bis hoort. Weliswaar had het gesprekshuis (naast de 450.000 euro gemeentesubsidie) inmiddels een tweejarige activiteitensubsidie gekregen voor het stimuleringsfonds voor de creatieve industrie, 175.000 euro per jaar, maar dat was voor twee jaar, en dat type subsidie is strak gebonden aan de vooraf tot in detail vastgelegde activiteiten. De Bis is instellingssubsidie, waarbij wel de grote programma’s vastliggen maar je daarnaast veel manoeuvreerruimte hebt om in te spelen op de omstandigheden.

Toen bekend werd dat het gesprekshuis tóch een Bis-erkenning zou krijgen, was dat voor Pakhuis de Zwijger een belangrijke erkenning, zegt Maurits Groen. Hij is voorzitter van de raad van toezicht en voert het woord namens het gesprekshuis, omdat directeur Egbert Fransen eerder deze maand terugtrad na berichten over een onveilige werksfeer. „We bestaan 17 jaar, en door heel hard werken met iedereen bij Pakhuis de Zwijger zijn we gegroeid van een klein gesprekshuis naar een grote, belangrijke instelling. Opname in de Bis betekent ook dat je betrokken wordt bij allerlei overleg over de sector; dat is ook een belangrijke meerwaarde.”

Het verwijt dat Pakhuis de Zwijger te Amsterdams is, klopt niet, zegt Groen. Het merendeel van de programma’s reikt verder dan de stad. Fransen: „Pakhuis de Zwijger heeft wel gekozen voor de stad als entiteit; 65 procent van de wereldbevolking woont inmiddels in een stad. Maar de stad kan niet zonder het land, en het land niet zonder de stad. Bovendien; in de stad wonen talloze nationaliteiten, dus elke ontwikkeling en ieder conflict in de wereld zit ook in de stad.”