Oplichting of ‘gewoon’ verlies? Dat is moeilijk te zeggen op grillige cryptomarkt

Dylan (29) heeft zijn verlies inmiddels geaccepteerd. De paar duizend euro die hij op een online cryptorekening zette, ziet hij waarschijnlijk nooit meer terug. Een bedrijf beloofde crypto voor hem te gaan minen, hij moest alleen wel even 4.000 euro inleggen.

Gratis rijk worden, een computer sommen laten oplossen en zelf de winst in crypto’s opstrijken, wie wil dat nou niet? Maar alles wijst erop: het bedrijf is ervandoor met zijn geld. Als hij via het „hulpicoontje” in de app vraagt hoe het precies zit, stelt de ‘klantenservice’ voor om nog eens 5.000 euro méér over te maken. Foute boel, aldus Dylan. „Al zeg ik één woord in de helpdesk, ze beginnen direct weer over die 5.000 euro die ik moet bijleggen.”

Vierduizend euro spaargeld. Dat komt voor hem neer op grofweg twee maandsalarissen: een groot bedrag om uit handen te geven, maar hij heeft de beloofde winsten hard nodig. Zijn auto is bijna stuk, en zijn vriendin zit thuis met een WIA-uitkering.

Dylan is een van de vele Nederlandse jongeren die zich op de cryptomarkt begeven. Rabobank en Nibud berichtten vorig jaar dat meer dan een kwart van de jongeren tussen de 18 en 30 jaar belegt in crypto. Denk aan munten zoals bitcoin, ether en tether.

Sommigen gaan voor het grote geld, anderen willen met een paar tientjes spelen. Met de juiste kennis op zak – en een dosis geluk – valt, of viel, er goed aan te verdienen. Maar toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM) en de Fraudehelpdesk waarschuwen ook dat de grote verliezen en de fraudegevallen zich opstapelen. Van alle meldingen van beleggingsfraude die vorig jaar binnenkwamen bij de Fraudehelpdesk ging bijna 30 procent – 158 van de 522 meldingen – over crypto. En door grillige koersontwikkelingen op de cryptomarkt hoeft er geen oplichter in het spel te zijn om grote verliezen te lijden.

De Fraudehelpdesk zegt dat het aantal meldingen van cryptofraude sinds mei dit jaar sneller is toegenomen. Tot nu toe ontving de instantie er al 94.

Op sociale media zijn vooral financiële succesverhalen te vinden, ziet Dylan, die vanwege zijn privacy niet met zijn achternaam in de krant wil (zijn volledige naam is bekend bij de redactie). Bijvoorbeeld van influencers. „Ze rijden in dure auto’s en klagen over hun zoveelste jetlag dat jaar.” In reclames is weinig aandacht voor de gevaren van cryptohandel. Intussen kun je niet om de advertenties langs de weg, het sportveld en op tv heen.

De AFM, jongerenwerkers en maatschappelijke organisaties als Diversion en Nibud zetten zich daarom in voor betere voorlichting over de risico’s van cryptobeleggen. Ze trekken door het land met hun lespakketten, gericht op jongeren, want die zijn het meest kwetsbaar. Jongeren handelen relatief vaak in cryptomunten, en kunnen de risico’s vaak moeilijker inschatten.

‘Parallel met drugshandel’

Jongerenwerker Martin Sarov komt veel jongeren tegen die in crypto zitten. Hij is gespecialiseerd in radicaliseringsproblematiek, gaat regelmatig „de straat op” en adviseert wethouders over „structurele oplossingen” om te voorkomen dat jongeren in aanraking komen met de politie. Hij ziet een parallel tussen cryptohandel en bijvoorbeeld het verkopen van drugs: met beide kun je snel geld verdienen.

Volgens Sarov lopen de motivaties van jongeren om in crypto’s te handelen uiteen. Sommigen wantrouwen het huidige financiële systeem, anderen zijn op zoek naar snel geld, weer anderen doen het vanuit idealisme, voor het plezier of de spanning, of juist voor het extra inkomen.

Lees ook: Heel rijk dankzij crypto (maar voor hoelang?)

Brian de Zeeuw (23) hoopte vooral dat hij goed geld kon verdienen. Sinds april 2021 investeerde hij rond de 6.000 euro in diverse cryptomunten, zoals ripple en cardano. Hij is nu ongeveer driekwart van zijn inleg kwijt door koersdalingen. Telefonisch vertelt hij zijn verhaal, al bellend stuurt hij screenshots van transacties door.

De Zeeuw belegde via verschillende online rekeningen (wallets), bij onder andere Bitvavo en Coinbase. Hij kwam op het idee om te investeren via een kennis die hij dagelijks tegenkwam. „Hij vertelde over zijn winsten, daar word je hebberig van.” De Zeeuw liet zich naar eigen zeggen gemakkelijk overhalen. „Ik deed gewoon wat de ander zei, zonder zelf onderzoek te doen. Bovendien verdiende die kennis tien keer zoveel als ik, hij kon het geld makkelijk missen.”

Voor het geld waarmee De Zeeuw belegde, had hij ongeveer een jaar gespaard. Het was dan ook „deprimerend” om de koers te zien inzakken. „Ik keek in die tijd meerdere keren per dag op mijn telefoon. Al voordat ik de app geopend had, kwam dat rotgevoel: zou de koers verder zijn gezakt?”

„Het was een goeie levensles. Ik zal nooit meer in iets investeren zonder eerst onderzoek te doen.” Hij is nu te druk met zijn werk in het goederentransport en kijkt niet zoveel meer naar zijn beleggingen, daar heeft hij „nauwelijks tijd meer voor”.

De enige manier om dit soort gevallen te voorkomen, volgens jongerenwerker Sarov, is jongeren uit te leggen hoe ingewikkeld het is om veel geld te verdienen met crypto. „In de hoop dat ze ervan afzien of zich eerst rustig verdiepen. Ik vergelijk het met het besturen van een vliegtuig. Het is niet onmogelijk, maar om het veilig te doen en risico’s te beheersen is veel kennis en kunde nodig.”

Als particulier op de cryptomarkt concurreer je met grote spelers, of whales, zoals Sarov ze noemt. Zij lanceren een munt, handelen bijvoorbeeld met algoritmes die voor hen de transacties optimaliseren, of hebben enorm veel macht vanwege de grote bedragen waarmee ze handelen. Wees je bewust van dit soort ‘grote vissen in de zee’, benadrukt Sarov. Ga je er toch mee aan de slag, dan is Sarovs tip om een verliesplafond in te stellen in je beleggingsapp.

Schrijnende gevallen

Net als bij de Fraudehelpdesk komen bij de Autoriteit Financiële Markten regelmatig vragen en signalen binnen van jongeren die hun inleg kwijtraken door grillige koersen, zegt een woordvoerder. „Daar zitten schrijnende gevallen tussen, bijvoorbeeld jongeren die beleggen met geleend geld.” Er komen ook meldingen binnen van oplichting en misleidende of onbetrouwbare informatie op sociale media, zegt de woordvoerder. „Het is voor ons nauwelijks mogelijk om per melding te bepalen of het om oplichting gaat, ‘gewoon’ verlies, of iets daartussenin.”

Ook de cybercrimeafdeling van de politie ziet het aantal mensen dat opgelicht wordt op de cryptomarkt, toenemen. Precieze cijfers heeft de politie niet, maar ze roept slachtoffers wel op aangifte te doen. „Dan kunnen we onderzoek doen en mogelijke verdachten opsporen of verbanden blootleggen. Op die manier kan deze vorm van oplichting aangepakt worden.”

Lees ook: Europese banktoezichthouder bezorgd: niet genoeg cryptokenners voor nieuwe wet

Benaderd via WhatsApp

Dylan heeft nog veel vragen over het cryptobedrijf waar hij zijn geld in stopte, en dat zich bij hem presenteerde als Ethereum Main Network. Hij werd afgelopen juni via WhatsApp benaderd door een jonge vrouw die hem op het spoor bracht van dit bedrijf. Ze spoorde hem aan er een rekening te openen. Zijn appgesprekken en online rekeningen zijn door NRC ingezien. „De bitcoinmarkt is zó volatiel sinds 2021”, appte de vrouw in het Engels. Ethereum Main Network beloofde ether, een andere populaire cryptomunt, te minen (delven via aaneengeschakelde computers). „Denk eens na over mining. Ik ben erin gegaan en heb nu een stabiel inkomen. Risico’s laten mij nu koud”, zei de vrouw.

De constructie werkte als volgt: de vrouw appte hem een link van een schimmige website waaraan hij zijn cryptorekening, waar 4.000 euro op stond, moest koppelen. Zo zou Ethereum Main Network voor hem kunnen minen. „Klik hierop en stuur me een screenshot”, appte de vrouw.

Zo geschiedde, en inderdaad: Dylan zag zijn oogsten in de app ieder uur oplopen, tot een bedrag van 180 euro in een paar dagen tijd. Hij zag zijn tweede inkomen, naast dat uit zijn werk in de logistiek, al ontstaan. Maar een paar dagen nadat Dylan zijn cryptorekening had gekoppeld, was al zijn geld weg. Zonder het te weten, had hij het bedrijf toegang gegeven tot zijn cryptorekening.

Toen Dylan contact opnam met de helpdesk, werd hij aangespoord om nog meer geld uit te geven, blijkt uit de boodschappen van de helpdesk die NRC heeft gezien: „Maak alstublieft nog 5.000 euro borg over naar uw rekening, zodat u uw opbrengsten van de miningpool kunt opnemen. Dan zal uw inleg teruggestort worden op uw rekening.”

Dylan weet niet hoe de vrouw die hem via WhatsApp benaderde, aan zijn nummer kwam, en of ze wel echt is wie ze zegt dat ze is. Vond hij het niet vreemd dat ze hem op deze manier benaderde, en al vrij snel over minen begon? „Ik twijfelde wel, maar in eerste instantie vond ik het gewoon grappig om erop in te gaan.” Ook later kwamen de twijfels weer, maar de vrouw bleef hem aansporen, ook als hij zijn twijfels uitsprak. „Ik denk nooit aan de risico’s, alleen aan het doel”, appte ze. Ook op scamadvisor.com waren niet veel negatieve beoordelingen te vinden.

Spoor loopt dood

Het spoor naar de eigenaar van de website loopt dood, ondervond ook NRC na eigen onderzoek. Ondanks meerdere pogingen daartoe via onder meer e-mails, is het niet gelukt met het bedrijf in contact te komen. Het bedrijf bleek zo onbenaderbaar voor commentaar. Hoewel Dylan geen hard bewijs heeft dat de vrouw die hem benaderde, samenwerkt met de mensen van Ethereum Main Network, vermoedt hij van wel. Dylan heeft nog geen aangifte tegen haar of het bedrijf gedaan. In plaats daarvan probeert hij de vrouw te vriend te houden. „Hoe gaat het met je?”, vragen ze elkaar nog wekelijks. Wie weet kan hij via haar ooit nog zijn geld terugkrijgen. „Allerlei scenario’s waarin ik mijn geld tóch terug zou kunnen krijgen, spoken door mijn hoofd. Het liefst zou ik haar een koekje van eigen deeg geven.”

Met medewerking van Rik Wassens