Hij wilde het Verenigd Koninkrijk met „integriteit, professionaliteit en verantwoordelijkheid” besturen. Heel anders zou het dus worden dan onder zijn voorgangers Boris Johnson en Liz Truss. Maar ruim een jaar na zijn aantreden heeft de Britse premier Rishi Sunak zich toch nogal vergelijkbaar in de nesten gewerkt.
Sunak, premier en partijleider van de Conservatieve Partij, staat onder druk rond de omstreden ‘Rwandadeal’, de afspraak dat de Britten asielzoekers naar Rwanda kunnen sturen in plaats van hen in het VK asiel te laten aanvragen. Van de rechterflank van zijn partij krijgt Sunak ervan langs dat hij niet ver genoeg gaat om ervoor te zorgen dat die vluchten naar Rwanda echt gaan vertrekken. Gematigde Conservatieven vinden hem juist te drastisch.
In het kort de achtergrond: het Britse Hooggerechtshof besloot vorige maand dat Rwanda geen veilig land is om asielzoekers heen te sturen, omdat ze daar risico lopen te worden uitgezet naar hun land van herkomst. Tegen die uitspraak is geen hoger beroep mogelijk, maar Sunak en zijn kabinet laten zich niet tegenhouden. Afgelopen week kwamen ze met een nieuw verdrag met Rwanda en ‘noodwetgeving’ waarin het Britse parlement Rwanda wél tot veilig land uitroept en een gang naar de rechter hierover bijna onmogelijk maakt.
‘Soeverein parlement’
„Geen buitenlandse rechter gaat onze vluchten naar Rwanda tegenhouden”, zei Sunak tijdens een haastig georganiseerde persconferentie om zijn plannen te verdedigen. Als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg in een voorlopige uitspraak zou oordelen dat een uitzetting niet mag plaatsvinden, dan mogen ministers die uitspraak volgens dit wetsvoorstel negeren. Ook de binnenlandse Mensenrechtenwet – die weer verwijst naar het Europees Verdrag van de Rechten voor de Mens waarin onder meer het recht op veiligheid, vrijheid en een eerlijk proces zijn vastgelegd – wordt op meerdere punten niet van toepassing verklaard.
Het is een „zeer zorgwekkende ontwikkeling”, zegt Sarah Singer, hoogleraar vluchtelingenrecht aan de universiteit van Londen, „dat de Conservatieven zo nadrukkelijk om een oordeel van de rechter heen proberen te komen. Dit is een aanval op de rechtsstaat en op de scheiding van machten. Zoiets gebeurt in autoritaire regimes”. Sunak zei op de persconferentie meermaals dat „het parlement soeverein is”. En dat het parlement in staat moet zijn „beslissingen te nemen die niet ongedaan gemaakt kunnen worden in een rechtbank”.
Lees ook ‘Rwanda is geen vrij land, en zeker niet voor vluchtelingen’
Sunak wil van geen wijken weten omdat de Conservatieven immigratie als cruciaal thema zien voor de verkiezingen van volgend jaar. Partijstrategen denken dat kiezers de voorkeur geven aan hun harde beleid ten opzichte van de plannen van oppositiepartij Labour. ‘Leveren’ rond immigratie zou een van de weinige manieren zijn voor hen om nog kans op winst te maken. Dus het stoppen van de migranten die in kleine bootjes via het Kanaal naar het VK komen, „stop the boats”, is een van Sunaks centrale beloften.
Punt is alleen dat die bootjes blijven komen en dat het VK in bredere zin te maken heeft met recordaantallen immigranten. De Brexit, het verlaten van de Europese Unie, had het land weer grip moeten geven op de eigen grenzen. Maar sinds het VK zijn eigen regels hanteert is het aantal immigranten alleen maar gestegen. Het aantal EU-burgers dat naar het VK komt daalt inderdaad, maar wordt meer dan gecompenseerd door inwoners uit landen als India, Pakistan en Nigeria.
Recordaantallen
De netto-immigratie lag in 2022 volgens statistiekbureau ONS hoger dan verwacht en kwam uit op ongeveer 745.000 personen. Het aantal bootmigranten is daar maar een fractie van en lag vorig jaar op ruim veertigduizend. Van hen vragen de meesten asiel aan en meestal wordt dat ook toegewezen; ze komen uit landen als Afghanistan, Iran of Soedan. Maar het overgrote deel van de immigranten komt legaal naar het VK, met een visum om te werken of te studeren.
Dus kwamen de Conservatieven afgelopen week óók met voorstellen om de legale immigratie te laten dalen. Het minimumsalaris voor werknemers uit het buitenland gaat omhoog en de inkomenseis om familieleden te laten overkomen wordt meer dan verdubbeld. De salariskorting die bedrijven in sectoren met arbeidstekorten kregen voor werknemers uit het buitenland wordt afgeschaft en medewerkers in de gezondheidszorg mogen helemaal geen familieleden meer overbrengen.
Het is „onduidelijk” of dit soort aanscherpingen inderdaad een daling van de immigratie tot gevolg zal hebben, schrijven onderzoekers van The Migration Observatory van de Universiteit van Oxford. Al was het maar „omdat migratiepatronen zelden hetzelfde blijven”. Overwegingen van migranten veranderen continu.
Voor de Britse samenleving brengen de maatregelen intussen risico’s met zich mee, want in allerlei sectoren bestaan arbeidstekorten. Bijvoorbeeld in de zorg: er zijn 152.000 vacatures voor banen in ziekenhuizen en verzorgingshuizen en de angst bestaat dat het hierdoor nog lastiger wordt die te vervullen. De onderzoekers uit Oxford: „De maatregelen doen niets aan de onderliggende problemen die de tekorten in de zorgsector veroorzaken, slechte lonen en arbeidsomstandigheden, ook voor Britten.”
Gezag op het spel
Premier Sunak zit klem. Dinsdag stemt het Lagerhuis over het wetsvoorstel dat Rwanda tot veilig land verklaart en het is onzeker of hij er een meerderheid voor krijgt. De eenheid van de partij en – vooral – Sunaks gezag staan op het spel.
Aan de rechterkant stapte immigratieminister Robert Jenrick vorige week op omdat hij het plan niet ver genoeg vindt gaan. Net als andere radicalen binnen de Conservatieve fractie ziet hij liever dat de wet internationale mensenrechtenverdragen direct niet van toepassing verklaart. Gematigder Lagerhuisleden aan de andere kant zien volgens de BBC een wet die „zo ongeveer verklaart dat katten honden zijn”, en zij willen dat het VK zich aan internationale afspraken houdt. Sunak moet proberen beide kanten binnenboord te houden.
Intussen kwam naar buiten dat het VK al 240 miljoen pond (bijna 280 miljoen euro) aan Rwanda heeft betaald, zonder dat ook maar één vlucht is vertrokken. En als de wet erdoor komt, zullen asieladvocaten natuurlijk alsnog naar de rechter stappen, zegt hoogleraar Singer. „Want Sunak kan wel steeds herhalen dat het parlement soeverein is, uiteindelijk hangt veel af van de ruggengraat van de rechtbanken en of zij zich sterk genoeg voelen om hier tegenin te gaan.”
Leeslijst
