De Italiaanse regering heeft de Europese Commissie vooraf op de hoogte gebracht van het akkoord met Albanië over de opvang van bootmigranten, klonk het op de persbriefing van de Commissie. De woordvoerders voegden er aan toe dat Brussel pas een formele positie inneemt zodra er ‘meer details’ bekend zijn over de afspraken tussen Italië en Albanië.
Maar volgens de EU-correspondent van de krant La Stampa werd de Europese Commissie maandag compleet verrast. De Italiaanse regering zou pas luttele uren voor de aankondiging van premier Giorgia Meloni hebben bedacht ook even Europa in te lichten.
Van het Italiaanse plan om asielaanvragen deels uit te besteden aan Albanië, zijn alleen de contouren bekend. Meloni heeft met haar Albanese evenknie Edi Rama afgesproken dat Italië vanaf volgende lente op zee onderschepte migranten mag overbrengen naar twee nieuwe centra in Albanië.
De pro-Europese partij Più Europa waarschuwt voor „een Italiaans Guantanamo”
Het idee om opvang en asielprocedures uit te besteden aan een derde land, is niet nieuw. Ook Oostenrijk en Denemarken overwegen het. En het plan van de Britse regering, die tegen betaling asielaanvragen wil laten afhandelen in Rwanda, stuit op verzet van rechters. Hoewel er nog veel vraagtekens blijven, maakt dit van Italië wel het eerste EU-land met zo’n concreet plan.
Minderjarigen, zwangere vrouwen en andere kwetsbare migranten zouden niet worden overgebracht naar de centra in Albanië, bootvluchtelingen die door ngo-schepen worden gered evenmin. Het akkoord zou wel gelden voor migranten die op zee worden opgepikt door schepen van de Italiaanse kustwacht en de financiële politie. De migranten die naar de centra in Albanië worden overgebracht, moeten daar het verloop van hun asielprocedure afwachten. Elke maand zouden in Albanië zo’n drieduizend mensen worden opgevangen, een capaciteit die snel moet worden opgevoerd tot 36.000 à 39.000 per jaar.
Vragen over juridische uitwerking
De centra worden door Italië gefinancierd en uitgebaat, en zullen onder de Italiaanse jurisdictie vallen. Hoe dit juridisch zal worden uitgewerkt, is nog de vraag. Zullen de centra worden beschouwd als een soort Italiaanse diplomatieke post of militaire basis? Wie straks in Albanië bescherming krijgt, mag naar Italië reizen. Wie wordt afgewezen, wordt gerepatrieerd door Italië. Terwijl het Rome nu jaarlijks slechts lukt enkele duizenden uitgeprocedeerden terug te sturen.
Asielexpert Fulvio Vassallo Paleologo (Universiteit van Palermo) vindt het Italiaanse voornemen niet stroken met de Europese normen inzake asiel: „Die voorzien er niet in dat asielprocedures buiten de EU worden afgehandeld.” Ook de Europese Commissie waarschuwt Italië het Europese recht en het internationale recht te respecteren.
De Italiaanse oppositie reageert afkeurend. De pro-Europese partij Più Europa waarschuwt voor „een Italiaans Guantanamo” en oppositieleider Elly Schlein van de centrum-linkse Democratische Partij zegt dat Meloni „tot alles bereid blijkt, behalve haar Europese nationalistische bondgenoten te overtuigen om ook hun verantwoordelijkheid te nemen, en solidair te zijn wat betreft de opvang” van nieuwkomers.
Lees ook deze reportage over Afghaanse vluchtelingen in Albanië, uit 2021
Niet alleen in Brussel, maar ook in Rome werd men verrast. Het was veelzeggend dat minister van Binnenlandse Zaken Piantedosi, die gaat over migratie, niet bij de aankondiging. was. Het gaat om een „heel persoonlijke afspraak” tussen Meloni en Rama, klinkt het in regeringskringen.
De basis voor de overeenkomst werd in augustus gelegd, toen Meloni haar vakantieadres in het Zuid-Italiaanse Puglia verliet om naar Albanië te reizen. In een interview met La Stampa benadrukt premier Rama dat Albanië niets in ruil wenst voor dit akkoord. „Vraagt Italië onze hulp, dan staan wij klaar”, zei Rama. „Net zoals Italië ons in het verleden al vaker hielp, zeker ook toen wij het juk van het communisme van ons wilden afschudden.” De eerste grote vluchtelingengolf in Italië, begin de jaren negentig, kwam uit Albanië, waar het communisme toen op zijn laatste benen liep.
Asielexpert Vassallo waarschuwt voor naïviteit. Italië, zegt hij, biedt Albanië dan wel geen geld, maar wel politieke steun, en belooft te lobbyen voor Albanees EU-lidmaatschap.
Verkiezingsbelofte
Van haar kant probeert Giorgia Meloni een politiek signaal te sturen dat ze haar verkiezingsbelofte aan het realiseren is. Meloni werd verkozen met de aankondiging dat ze migratie fors zou inperken. Begin november zijn echter al meer dan 144.000 migranten via zee naar Italië gereisd. Heel vorig jaar waren dat er 105.000.
Het akkoord met Albanië moet afschrikwekkend werken en de druk op de hotspots – vooral die van Lampedusa – verlichten. In dat centrum van de allereerste opvang arriveerden in september nog bijna zevenduizend migranten op één dag.
Asielexpert Vassallo noemt de geplande doorstroom van migranten in de nieuwe centra in Albanië wel erg ambitieus. „Drieduizend mensen per maand, en 36.000 per jaar? Dat wordt in Italië niet eens gehaald”, reageert de expert. „Bovendien leert het voorbeeld van Lampedusa, met een capaciteit van vierhonderd man, dat zodra het centrum noodgedwongen veel meer volk opvangt, de normale asielprocedure meteen moet wijken. Migranten worden er dan alleen maar opgevangen, en de facto vastgezet.” Hij noemt het risico reëel dat in de nieuwe centra in Albanië straks precies hetzelfde gebeurt.
