Kabinet blijft vasthouden aan NS

Het kabinet blijft van plan de exploitatie van de belangrijkste intercity’s en stoptreinen ook in de toekomst te gunnen aan de Nederlandse Spoorwegen. Dat zei staatssecretaris Vivianne Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat, CDA) dinsdagavond in de Tweede Kamer tijdens een debat over het spoor.

Nederland riskeert zo doelbewust een harde botsing met de Europese Commissie. Die heeft al gedreigd met een juridische procedure en kan Nederland en NS uiteindelijk financiële sancties opleggen.

Volgens de Commissie moet Nederland meer marktwerking toestaan op het hoofdrailnet, de belangrijkste en lucratiefste spoorlijnen waarop meer dan 90 procent van het aantal passagierskilometers wordt afgelegd. Eerst onderzoeken of commerciële vervoerders verbindingen willen verzorgen, daarna aanbesteden. Dat is al jaren de afspraak binnen Europa. Liberalisering van het spoor verbetert de service aan treinreizigers, zo is de veronderstelling van de Commissie.

Concurrenten van NS, waaronder Arriva en Qbuzz, voerden al rechtszaken om meer treinverbindingen te mogen verzorgen in Nederland. Hun brancheorganisatie, de Federatie Mobiliteitsbedrijven Nederland, heeft vorige week een kort geding aangekondigd tegen de onderhandse gunning van het hoofdrailnet aan NS.

Inbreukprocedure

NS ligt onder vuur vanwege de slechte prestaties van de laatste maanden. Personeelstekort en een hoog ziekteverzuim leiden tot uitval van treinen en afschaling van de dienstregeling.

De gunning van het hoofdrailnet is een miljardencontract dat loopt van 2025 tot 2034. Dit onderhands onderbrengen bij één vervoerder is volgens de Europese Commissie in strijd met de Europese regels. De Commissie kan een inbreukprocedure beginnen tegen een EU-land dat de Europese wetgeving niet naar behoren toepast.

Nederland is volgens staatssecretaris Heijnen het eerste land dat zich in dit dossier een inbreukprocedure op de hals haalt. België overweegt de exploitatie van de belangrijkste treinverbindingen ook onderhands te gunnen – inclusief het beheer van de infrastructuur. In Nederland is dat ondergebracht bij ProRail.

Lees ook: Nederland botst hard met Europese Commissie over toekomst intercitynet

Heijnen overweegt wel een analyse te laten uitvoeren van de spoormarkt in Nederland. Die marktanalyse moet duidelijk maken welke treinverbindingen rendabel zijn en niet per concessie hoeven worden gegund. Concessies zijn alleen van toepassing op niet-rendabele lijnen die subsidie behoeven. VVD – en mogelijk ook CDA – zijn voor zo’n markttoets; de rest van de Kamer lijkt tegen.

Europees Commissaris Adina Valean (Transport) stelde rond de zomer in een zeer kritische brief aan het Nederlandse kabinet dat zo’n marktanalyse is vereist als een spoorcontract opnieuw wordt gesloten. Valean noemde de omvang van het hoofdrailnet ook te groot.

De uitkomst van een marktanalyse kan consequenties hebben voor de voornemens van de staatssecretaris. Zo’n toets kan leiden tot verkleining van het hoofdrailnet, aanbesteden van meer (regionale) spoorverbindingen en mogelijk ook een kleinere NS.

Heijnen zei in de Kamer dat de landsadvocaat eerder had aangegeven dat zo’n marktanalyse niet noodzakelijk was. Maar die heeft zijn mening inmiddels gewijzigd; als Nederland toch een marktanalyse uitvoert, hoopt het kabinet de Commissie gunstig te stemmen en een inbreukprocedure af te wenden.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft wel de internationale treinen naar Parijs, Londen en Frankfurt uit het hoofdrailnet gehaald. Die ook economisch interessante verbindingen – NS verzorgt ze nu met vier internationale partners – zouden kunnen worden aanbesteed vanaf 2025. Nu zijn de Belgische spoormaatschappij NMBS, Deutsche Bahn, Eurostar en Thalys nog verplicht op Nederlands grondgebied samen te werken met NS.

De Tweede Kamer behandelde ook de eisen die het ministerie van Infrastructuur zou moeten stellen aan NS, of andere partijen die de belangrijkste treinen vanaf 2025 gaan rijden. Rover en andere reizigersorganisaties vinden dat het ministerie meer te zeggen moet krijgen over de prijzen van de kaartjes. Volgens Heijnen heeft haar ministerie daarvoor echter onvoldoende kennis in huis. NS heeft de experts, aldus de staatssecretaris.

Nu beslist NS dat treinreizigers die overstappen van een andere vervoerder een dubbel opstaptarief moeten betalen. Wie overstapt van Arriva naar Qbuzz, betaalt maar één keer een opstaptarief van een euro. Als je overstapt op NS, betaal je nog een keer een euro. Op vragen van Kamerleden antwoordde Heijnen keer op keer dat zij heel lastig een eind kan maken aan dat dubbele opstaptarief. Wel zegde ze een onderzoek hiernaar toe.