Jonge Nigerianen zien hoop op revolutie vervliegen

Nigeriaanse jongeren hoopten op een revolutie, ze kregen een déjà vu. Met de verkiezing van de 70-jarige Bola Ahmed Tinubu tot nieuwe president van Afrika’s grootste democratie en economie, blijft niet alleen dezelfde partij aan de macht waaronder Nigeria de afgelopen jaren afgleed in diepe malaise, maar overwint de oude elite die het land al decennia met een corrupt en op loyaliteit gebaseerd systeem in een wurggreep houdt.

Helemaal definitief lijkt de uitslag nog niet: de belangrijkste oppositiepartijen noemen de verkiezingen een ,,schijnvertoning” en eisen een nieuwe stembusgang. Verwacht wordt dat zij in de komende dagen naar de rechter zullen stappen.

Hun woede volgt op een meer dan rommelig verlopen stembusgang, geplaagd door geweld en logistieke problemen. De grootste teleurstelling was een nieuwe technologie die transparantie beloofde door de uitslagen direct na het tellen digitaal te verzenden en publiek beschikbaar te maken. Maar die liet het op het moment suprème afweten. Technische problemen, werd gezegd. Gesjoemel, menen de verliezende partijen en hun aanhangers.

Lees ook: Technische en logistieke problemen plagen Nigeriaanse verkiezingen

Het tekent een nieuwe fase in de meest gespannen presidentsverkiezing in Nigeria in twee decennia, met de opkomst van een verrassende derde kandidaat in wat normaal een voorspelbare strijd is tussen de twee partijen die het land domineren. Jonge Nigerianen schaarden zich massaal achter de 61-jarige Peter Obi van de kleine Labour Partij, die voor hen moest afrekenen met de oude hiërarchie. Met 6,1 miljoen stemmen eindigde hij vlak achter de nummer twee, Atiku Abubakar.

Maar de gevestigde orde bleek, eens te meer, te stevig om te breken. Voorlopig is het de All Progressives Congress (APC) van afzwaaiend president Muhammadu Buhari die aan het langste eind trekt. Zijn opvolger en partijgenoot Tinubu won met 8,8 miljoen stemmen nog geen derde van de kiezers voor zich. Hem wacht een monstertaak. In de acht jaar dat voormalig legergeneraal Buhari aan de macht was, bracht hij het land economisch aan de afgrond. Nigeria is armer en onveiliger dan toen hij aantrad. Zij die het kunnen, proberen het land te verlaten. Japa, noemen ze het. Vluchten.

Ontgoocheling

Tinubu, oud-gouverneur van Nigeria’s commerciële hart Lagos, beloofde in zijn campagne al deze problemen aan te pakken, maar maakte nauwelijks duidelijk hoe. De vraag is of de grijzende politicus een antwoord heeft op de ontgoocheling onder zijn enorm jonge bevolking – 70 procent van de Nigerianen is onder de dertig. Gevreesd wordt dat de energie die velen in Obi’s campagne stopten, met zijn verlies in destructie kan omslaan.

Lees ook: Nigeriaanse jongeren hopen op een ‘politieke revolutie’

„We schipperen tussen extreme hoop en extreem gevaar”, waarschuwde advocaat en activist Dele Farotimi eerder in NRC. „Als de verkiezingen niet eerlijk verlopen, hebben de jongeren die zich nu aan hun verwachtingen vastklampen weinig meer te verliezen.”

Feit is dat het enthousiasme voor Obi’s campagne zich uiteindelijk niet vertaalde in een hoge opkomst – die ook deze verkiezing met 27 procent zeer laag was. Deels kwam dat door logistieke problemen en door het geweld dat ook ditmaal als strategie werd ingezet om mensen van stemmen te weerhouden. Zoals in Lagos, waar gewapende mannen op verschillende plekken stembureaus aanvielen – plekken waar de Labour-kandidaat veel aanhang heeft.

Meer dan dat lijken Nigerianen simpelweg hun vertrouwen in de politiek en verkiezingen te hebben verloren. Vooral de gehaaste invoering van nieuwe bankbiljetten waartoe Buhari vlak voor de verkiezingen toestemming gaf, heeft in een land dat draait op contant geld mensen tot wanhoop gedreven. Al wekenlang staan Nigerianen in de rij voor pinautomaten waar geen geld uitkomt: van de nieuwe biljetten zijn er veel te weinig gedrukt.

Lees ook: De ‘Reus van Afrika’ gaat naar de stembus

Hongerig en boos

Zonder geld voor voedsel, laat staan transport was het de vraag wie naar de stembureaus zou kunnen komen. „Nigerianen zijn hongerig en boos”, schreef de krant Premium Times maandag in haar commentaar. „Mensen hebben geen geld in hun zak, er is geen brandstof, geen elektriciteit”, aldus de krant, die de ontberingen „ondraaglijk en symbolisch voor Buhari’s falen” noemt.

Een nieuwe politiek lijkt Tinubu niet te zullen bieden. De steenrijke politicus, over wiens gezondheid veel zorgen bestaan, is al ruim drie decennia een sleutelfiguur in de Nigeriaanse politiek. Hij geldt als de ‘kingmaker’ en ‘Godfather of Lagos’ die na zijn aftreden als gouverneur zijn opvolgers nog eigenhandig koos, en ook anderen op strategische plekken verkozen wist te krijgen. Zoals Buhari, in 2015. Nu vond hij het zijn beurt.

Met de enorme partijmachine en diepe zakken waarop de APC landelijk kan leunen, waren de kansen bij voorbaat in het voordeel van Tinubu. De partij zette daarbij als vanouds in op loyaliteit op basis van religie, etnische en regionale afkomst – in Nigeria nog altijd allesbepalend. Mede daardoor bleef de verwachte afstraffing voor APC’s wanbeleid van de afgelopen jaren, en vooral de chaos rondom de nieuwe bankbiljetten, uit.

Lees ook: Ingevulde stembriefjes liggen in Lagos vertrapt in de goot

Toch leed de politicus wel degelijk een gevoelige nederlaag. Verschillende stembussen werden gestolen en in brand gestoken, maar dat kon niet voorkomen dat Peter Obi de winnaar werd in Lagos, waar Tinubu’s gezicht de bewoners vanaf iedere lantaarnpaal en abri aanstaarde. In zijn campagne had de politicus zich laten voorstaan op zijn successen als gouverneur van de stad, waarvan de economie groter is dan die van de meeste landen op het continent.

Die successen waren er wel degelijk. Zo wist Tinubu de inkomsten van de deelstaat fors te verhogen door een efficiëntere belastinginning (al zijn er beschuldigingen dat een deel daarvan in zijn zakken zou verdwijnen) en haalde hij de bezem door de bureaucratie.

Geen raffinaderijen

Zulke maatregelen zijn ook landelijk nodig. Nigeria is rijk aan olie, maar de afgelopen jaren namen de inkomsten daarvan flink af. Niet alleen doordat naar schatting 20 tot 30 procent van de olieproductie in de onrustige Delta wordt gestolen, maar ook omdat Nigeria zelf geen raffinaderijen heeft: brandstof moet tegen steeds hogere prijzen worden geïmporteerd.

Het beetje oliegeld dat de regering nog verdient, gaat op aan een volgens iedere financiële instantie onhoudbare brandstofsubsidie die de schatkist vorig jaar zo’n 10 miljard dollar kostte. Ondertussen liet Buhari, met hulp van de Centrale Bank, de staatsschuld dusdanig oplopen dat zo’n 80 procent van de overheidsinkomsten opgaat aan het afbetalen van schulden, en dus niet aan het kwakkelende onderwijs of de gaten in de gezondheidszorg.

Bola Tinubu zingt met zijn aanhangers het Nigeriaanse volkslied na zijn omstreden overwinning bij de presidentsverkiezingen van afgelopen weekend. Foto Ben Curtis/AP

Tinubu zegt als president deze subsidie af te zullen schaffen (net als Buhari destijds). Ook belooft hij de werkloosheid van inmiddels meer dan 30 procent te zullen aanpakken, en het leger fors uit te breiden als antwoord op de steeds grotere onveiligheid in het land. Hoe hij dat wil financieren, blijft vooralsnog in het midden. In eerdere interviews leek de nieuwe president weinig problemen te zien in het leenbeleid van zijn voorganger.

Maar voor hij daaraan toe komt, zal Tinubu eerst een diep verdeeld land weer bij elkaar moeten zien te krijgen. In zijn nachtelijke overwinningstoespraak leek hij zich van die taak bewust. „Veel mensen zijn onzeker, boos en gekwetst […] Laten we beginnen te genezen en rust te brengen in onze natie”, zei hij. Ook richtte hij zich tot Nigeria’s jongeren: „Ik hoor jullie luid en duidelijk. Samen zullen we deze natie in beweging brengen als nooit tevoren.”