Jihadi’s en Rusland zien kansen in Burkina Faso na nieuwe staatsgreep

De chaos is compleet in Burkina Faso. Terwijl jihadisten steeds grotere delen van het land onder controle hebben, brak in hoofdstad Ouagadougou een machtsstrijd uit onder de militairen die in januari een staatsgreep pleegden. Dit culmineerde zondagavond in het vertrek van de leider van die coup d’etat, luitenant-kolonel Paul Henri Sandaogo Damiba, na onvrede over zijn koers en zijn volgens sommigen te nauwe band met oud-kolonisator Frankrijk.

Welke internationale belangen onder het oppervlak sluimerden, werd op straat duidelijk, met demonstranten die onder meer in Ouagadougou gebouwen van Franse instellingen en bedrijven aanvielen, terwijl op de achtergrond Russische vlaggen wapperden.

Lees ook wat NRC in januari schreef: En weer grijpen West-Afrikaanse soldaten de macht

Grenzen dicht

Een nieuwe coup leek in eerste instantie vrijdag beklonken toen, in een herhaling van het scenario van begin dit jaar, bewapende en in camouflage gestoken soldaten op de nationale televisie verschenen om de val van Damiba aan te kondigen. Net als in januari beriepen de militairen zich op de „verslechterde veiligheidssituatie” in het land. De grondwet werd opgeschort, de grenzen werden tijdelijk gesloten en een nieuwe leider werd gepresenteerd: de tot dan onbekende 34-jarige kapitein Ibrahim Traoré.

De volgende dag werden de inwoners van de hoofdstad opnieuw opgeschrikt door het geluid van geweerschoten en overvliegende helikopters, ditmaal afkomstig van eenheden die zich achter Damiba bleven scharen. De spanningen liepen verder op toen soldaten rondom de nieuwe leider opnieuw op de nationale televisie verschenen. Ditmaal om te zeggen dat Damiba zich op een militaire basis van de Fransen zou verschansen om vanuit daar een tegenoffensief te plannen.

Damiba bleef op Frankrijk leunen en was niet happig Rusland erbij te halen, wat sommigen wel wilden

Constantin Gouvy Sahel-onderzoeker Clingendael

Damiba, die sinds donderdag niet meer in het openbaar is gezien, ontkent dit stellig via de officiële presidentiële Facebookpagina. „Dit is niet meer dan een giftige poging om de publieke opinie te beïnvloeden.” Ook het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken liet nadrukkelijk weten „geen enkele betrokkenheid te hebben de gebeurtenissen in Burkina Faso”.

Burkina’s hoogste legerbaas riep op zijn beurt in een communiqué op tot kalmte. Hij sprak van een „interne crisis” binnen het leger en zei dat onderhandelingen tussen de verschillende partijen werden gevoerd. Deze onderhandelingen, waarbij ’s lands religieuze leiders betrokken waren, zouden president Damiba er zondag toe hebben gebracht akkoord te gaan met aftreden – mits aan enkele voorwaarden wordt voldaan.

Lees ook: Met stille trom vertrokken de laatste Franse militairen uit Mali

Onvrede over Franse invloed

Net als in Mali, waar onder de bevolking grote onvrede leefde over de (pas onlangs beëindigde) aanwezigheid van Franse militairen in hun land, werkten de aantijgingen van de nieuwe junta als een lont in een kruitvat. Honderden demonstranten verzamelden zich dit weekend voor de Franse ambassade in Ouagadougou en bekogelden die met bakstenen. In de tweede grote stad Bobo-Dioulasso werd het Franse culturele centrum het doelwit van vandalen.

Internationaal is met grote zorgen gereageerd op de gebeurtenissen van de afgelopen dagen. Zo noemde ECOWAS, het regionale samenwerkingsverband, de nieuwe machtsgreep een „grote tegenslag” voor de terugkeer naar een gekozen burgerregering.

„De situatie blijft onzeker”, zegt Constantin Gouvy, Sahel-onderzoeker bij het Clingendael Instituut, telefonisch vanuit Ouagadougou. „Als de uitspraken van de hoogste legerbaas iets laten zien, is het dat hij en anderen in het leger dit niet volledig steunden. Het zal een van Traorés grote uitdagingen worden het leger nu achter hem te verenigen.”

Ondertussen lijken de jihadistische groeperingen de lachende derde. Burkina Faso werd de laatste jaren het nieuwe epicentrum van terreur in de Sahel, met aan Al-Qaeda en Islamitische Staat gelieerde groepen die nu zo’n 40 procent van het grondgebied beheersen. Dit jaar kwamen al meer dan 3.100 Burkinezen om door het geweld, volgens het Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED). Bijna 2 miljoen van de 22 miljoen inwoners zijn ontheemd.

Steun zoeken bij Rusland?

Toen luitenant-kolonel Damiba en zijn mannen de macht grepen, konden zij rekenen op grote steun onder de bevolking. De hoop was dat een militair de jihadisten wél zou kunnen stoppen. Maar het geweld nam sindsdien allerminst af. Vorige week nog namen jihadisten een konvooi onder vuur dat voedsel probeerde te brengen naar een stad die ze al maanden omsingelen. Elf soldaten kwamen om, vijftig burgers worden nog vermist.

„Damiba’s beloftes destijds zijn nu zijn ondergang”, zegt onderzoeker Gouvy. Niet alleen burgers raakten teleurgesteld. Ook de militairen die hem aan de macht hielpen. Damiba zou steeds meer een eigen koers varen, zegt Gouvy. „En ze vonden dat hij zich steeds meer als een politicus gedroeg in plaats van als militair.”

Lees ook: En toen waren ‘de Russen’ ineens ook in Mali

Meningsverschillen betroffen niet alleen de te voeren strategie, maar ook de keuze voor internationale partners. Gouvy: „Damiba bleef op Frankrijk leunen en was niet happig Rusland erbij te halen, wat sommigen wel wilden.” Zoals in Mali, waar huurlingen van de omstreden Wagner Groep het leger nu bijstaan.

In hun televisieverklaring op zaterdag benadrukte de nieuwe junta hun wil „zich tot nieuwe partners te keren”. Diezelfde avond verschenen op sociale media video’s van een Burkinese militair die in Ouagadougou een geblindeerd voertuig van de Verenigde Naties beklimt en wild met een Russische vlag zwaait, een luid joelende mening om hem heen: „Rusland! Rusland!”