Inspecties: handel in stikstofruimte zeer gevoelig voor fraude

De handel in stikstofruimte is „zeer gevoelig” voor fraude. Dat concludeert de Strategische Mileukamer (SMK), een samenwerkingsverband van verschillende inspectie-, inlichtings- en opsporingsdiensten, in een tot dusver niet opgemerkt onderzoek dat is opgesteld in opdracht van het ministerie van Landbouw. Het kabinet wil de handel aanpakken, maar dat blijkt lastig.

In Nederland bestaat een levendige handel in stikstofruimte. Deze week maakte Schiphol bekend stikstofruimte van een tiental boeren te hebben gekocht. De luchthaven heeft deze ruimte nodig voor een noodzakelijke natuurvergunning. Eerder dit jaar heeft zuivelbedrijf FrieslandCampina de uitstootruimte van vijftien stoppende boerenbedrijven tegen betaling overgenomen, waarmee een fabriek in Veghel kan uitbreiden.

Weerstand in agrarische sector

De handel, die plaatsvindt sinds de Raad van State in 2019 een streep zette door het toenmalige vergunningenbeleid, zorgt voor weerstand in de agrarische sector omdat die vreest dat de ruimte sluipenderwijs verdwijnt naar andere sectoren, waardoor de landbouw krimpt.

Volgens de Strategische Milieukamer is de handel in ruimte complex en verandert de jurisprudentie hierover regelmatig. Daardoor ontbreekt bij overheden het overzicht. Provincies die een aanvraag tot verkoop moeten goedkeuren, hebben weinig capaciteit en middelen om deze goed te kunnen controleren.

Ook is er geen centrale wet die stikstofhandel regelt, waardoor elke provincie het op haar eigen manier afhandelt. Omdat de kopende partij zelf invult hoeveel stikstofneerslag zijn project produceert en dit matig gecontroleerd wordt door de provincies is het, volgens de SKM, in theorie eenvoudig hiermee te sjoemelen. Hierdoor ontstaat er een „gevaar van misbruik”, schrijft de SMK. De SMK heeft overigens nog geen feitelijke fraudezaken geconstateerd.

Het kabinet wil de stikstofhandel aan banden leggen, schreef minister Christianne van der Wal (Stikstof en Natuur, VVD) 25 november aan de Tweede Kamer. In verschillende media werd bericht dat het kabinet een ‘eerste recht van koop’ op stikstofruimte wilde invoeren waardoor het Rijk als eerste stikstofruimte zou kunnen kopen. Maar dit blijkt het Rijk niet van plan te zijn, zegt een woordvoerder van het ministerie van Landbouw.

Lees ook: Het kabinet wil de levendige handel in stikstof tegengaan, maar blijkt er maar weinig tegen te kunnen doen

Stikstofruimte aan het Rijk verkopen

Omdat het kabinet niet kan bepalen met wie een stoppende boer zaken doet, kijkt het op dit moment of het „indirect” boeren kan sturen stikstofruimte aan het Rijk te verkopen. Het onderzoekt bijvoorbeeld of het mogelijk is om stikstofhandel alleen open te stellen voor bepaalde projecten, zegt de woordvoerder. Of dit mag, is nog niet duidelijk.

Nederland zit sinds de vernietigende stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 ‘op slot’. Het Rijk heeft jarenlang te weinig gedaan tegen de uitstoot van stikstof, en de natuur is daar de dupe van. Maar omdat het kabinet-Rutte III wilde dat het voor boerenbedrijven mogelijk zou blijven uit te breiden en voor projectontwikkelaars om huizen te bouwen, stond Nederland de onderlinge verkoop en verhuur van stikstofruimte weer toe – net als voor 2015.

Dit systeem, waarbij ook kleinere boerenbedrijven soms de ruimte van collega’s opkopen, is al langer controversieel. Het laat bijvoorbeeld in feite aan de markt welke infrastructuurprojecten gerealiseerd kunnen worden. Ook is het in theorie mogelijk dat de stikstofneerslag op kwetsbare natuurgebieden juist stijgt, omdat er soms gehandeld wordt met de stikstofruimte van boerenbedrijven die in feite al langere tijd dicht zijn.