Hij wordt ‘de Turkse Gandhi’ genoemd: zes oppositiepartijen schuiven hem naar voren om het op te nemen tegen president Erdogan

Kemal Kiliçdaroglu verloor de afgelopen dertien jaar als leider van Turkijes grootste oppositiepartij vrijwel iedere verkiezing. Toch moet hij in mei president Erdogan onttronen. De leider van de seculiere CHP is maandag naar voren geschoven als de gezamenlijke presidentskandidaat van een alliantie van zes oppositiepartijen die de ‘Tafel van Zes’ wordt genoemd.

Maar zijn kandidatuur maakt weinig enthousiasme los in oppositiekringen. Kiliçdaroglu is weliswaar degene die de zes oppositiepartijen bijeen heeft gebracht, maar waarom zou hij dit keer wel succesvol zijn? Kiliçdaroglu’s kandidatuur veroorzaakte zelfs een kortstondige crisis binnen de Tafel van Zes. De nationalistische IYI Partij, de op een na grootste van de oppositiealliantie, trok vrijdag ineens haar steun voor hem in. Partijleider Meral Aksener vond dat Kiliçdaroglu zijn persoonlijke ambities boven het land stelde: de populaire burgemeesters van Istanbul en Ankara maken volgens de peilingen een betere kans tegen Erdogan. Aksener riep de twee op hun „plicht” te doen, maar daar gingen ze niet op in. Met de belofte dat ze vicepresident worden als de oppositie wint, keerde Aksener terug aan tafel.

Gandhi

De verdeeldheid binnen de oppositie was koren op de molen van Erdogan. „Ik voorspelde maanden geleden al dat dit zou gebeuren”, reageerde hij meesmuilend. De intriges werden breed uitgemeten door de regeringsgezinde pers, die de afgelopen dagen ineens volop aandacht besteedde aan de oppositie. Maar de uitkomst lijkt Kiliçdaroglu’s positie te versterken. „Dit is een politieke coup tegen Erdogan en zou de oppositie een beslissende overwinning moeten opleveren in de eerste ronde op 14 mei”, zei Hakan Akbas, directeur van het politieke adviesbureau Strategic Advisory Services.

Die conclusie is wel erg voorbarig. Kiliçdaroglu (73) staat niet bepaald bekend als een goede campagnevoerder. Voordat hij de politiek inging, was hij ambtenaar en directeur van de sociale verzekeringsinstelling SSK. Toen hij in 2010 werd gekozen tot leider van de CHP kreeg hij de bijnaam ‘Gandhi Kemal’ vanwege zijn gelijkenis met de Indiase leider, zowel qua uiterlijk als qua zachtaardige politieke stijl. Volgens critici mist hij de energie en het charisma om een politieke straatvechter als Erdogan te verslaan. Die noemt hem steevast denigrerend ‘Bay Kemal’ (Meneer Kemal).

Religie niet langer taboe

Onder leiding van Kiliçdaroglu heeft de CHP een stille transformatie ondergaan. Als de oudste partij van Turkije, die is opgericht door vader des vaderlands Mustafa Kemal Atatürk, symboliseerde de CHP het dogmatische secularisme dat decennialang de boventoon voerde in de Turkse politiek. De partij werd gedomineerd door de oude seculiere elites, die neerkeken op religieuze conservatieven en etnische minderheden en zich bedienden van polariserende retoriek. Die elites werden genadeloos afgestraft bij de verkiezingen van 2002, die Erdogans islamitische AKP aan de macht bracht.

Kiliçdaroglu probeerde de invloed van de seculiere elites te breken door de partij te democratiseren en veel jonge sociaaldemocraten binnen te halen. De polariserende retoriek werd ingeruild voor een meer inclusieve politieke stijl. Religie was niet langer taboe; de partij probeerde vrome kiezers op het platteland en de arme buitenwijken geen seculiere ‘beschaving’ meer bij te brengen. Zo probeerde Kiliçdaroglu het wantrouwen weg te nemen dat veel religieuze Turken koesteren jegens de CHP. Maar het zou nog jaren duren voordat dit politiek zijn vruchten begon af te werpen.

Kemal Kiliçdaroglu op een partijbijeenkomst van zijn CHP in Istanbul, in mei vorig jaar. Foto Murad Sezer/Reuters

Dit kwam deels door de mensen die Kiliçdaroglu naar voren schoof als presidentskandidaat. In 2014 nomineerde hij de islamitische academicus en diplomaat Ekmeleddin Ihsanoglu, een man met nog minder charisma dan hijzelf. Met zijn religieuze geloofsbrieven kon hij doordringen tot de achterban van Erdogan, was het idee. Maar dit stootte de traditionele kiezers van de CHP juist af. Vier jaar later kandideerde hij Muharrem Ince, een populistische houwdegen die de seculiere vleugel van de partij vertegenwoordigde. Maar hij trok geen kiezers aan buiten de traditionele achterban.

Kiliçdaroglu had meer succes als politieke spilfiguur die de zo verdeelde oppositie wist te verenigen. Daarvoor bouwde hij een zeer diverse coalitie van seculieren, nationalisten, islamisten, Koerden en prominente oud-partijgenoten van Erdogan. Het doel is om Erdogan te verslaan en diens presidentiële systeem te ontmantelen ten faveure van het oude parlementaire stelsel. Het eerste succes kwam bij de lokale verkiezingen van 2019, toen de oppositie aan de macht kwam in de meeste grote steden, waaronder Istanbul en Ankara. De economische malaise was daarbij een belangrijke factor.

Aardbevingen

Kiliçdaroglu hoopt bij de parlements- en presidentsverkiezingen op 14 mei voort te bouwen op dat succes. De torenhoge inflatie, en de nalatigheid van de staat bij de verwoestende aardbevingen in het zuiden van het land, vergroten zijn electorale kansen. „De [soefi-dichter] Yunus Emre zei: ‘als we delen wat we hebben, zullen we verzadigd zijn, als we het verdelen zullen we omkomen’”, verklaarde Kilicdaroglu maandag tegenover duizenden juichende aanhangers. „We zullen Turkije regeren met overleg en compromissen. We zullen samen de rechtsstaat en moreel bestuur herstellen.”

Lees ook Woede op Turkse bouwsector groeit: ‘Het probleem is dat iedereen winst wil maken’

Kiliçdaroglu heeft al gezworen een einde te maken aan de corruptie die ertoe heeft geleid dat er zo veel gebouwen zijn ingestort en zo veel mensen zijn omgekomen bij de aardbevingen. Zijn imago van onkreukbare bureaucraat komt daarbij goed van pas.

Zijn zwakke plek is volgens velen dat hij deel uitmaakt van de alevitische minderheid in Turkije, die van oudsher op gespannen voet staat met de soennitische meerderheid. De vrees is dat Erdogan dit in de verkiezingscampagne genadeloos zal uitbuiten om zijn conservatief-religieuze achterban tegen Kiliçdaroglu op te zetten.

Maar daar laat Kiliçdaroglu zich niet door van de wijs brengen. Zoals hij ook stoïcijns de dagelijkse kritiek en minachting van Erdogan absorbeert. Hij wil de geschiedenis ingaan als de man die de Turkse democratie reanimeerde. „We kiezen geen popster”, zei hij ooit tegen journalisten. „Het moet iemand zijn die zowel de alliantie bijeen kan houden als toezicht kan houden op de transformatie van de staat.”