Tsjak! Met een felle, bedreven houw snijdt een man in camouflagekleding het oor af van een van de verdachten van de terreuraanval op het Moskouse theater Crocus City Hall. De Tadzjiekse man, die werd ingerekend in een bosrijk gebied in de buurt van de grens met Wit-Rusland en Oekraïne, begint te kermen. Zijn achtervolgers, vermoedelijk Russische militairen, hebben hem op de grond gedrukt, met zijn bloedige gezicht tegen de natte bladeren, en duwen hardhandig de afgesneden oorschelp in zijn mond. Ze noemen hem een „laffe hond”, terwijl ze hem om beurten tegen zijn hoofd slaan.
Een video van de marteling van deze verdachte, die door de Russische autoriteiten is geïdentificeerd als de Tadzjiek Saïdakrami Moerodali Ratsjabalizoda, werd enkele uren na de aanval verspreid via het Telegram-kanaal The Grey Zone, dat nauwe banden heeft met het beruchte Wagner-huurlingenleger. Het kanaal deelde ook video’s en foto’s van de arrestatie van de andere drie terreurverdachten. Op één foto ligt een verdachte op de grond met zijn broek naar beneden, terwijl zijn geslachtsdelen zijn verbonden met een apparaat dat wordt gebruikt voor marteling met elektrische schokken.
De Russische veiligheidsdiensten zijn experts op het gebied van marteling. Maar het gebeurt vrijwel nooit dat ze daar bewijs van delen. Toch lijkt dat dit keer gebeurd. De beelden, die werden verspreid door Kremlingezinde Telegram-kanalen, zijn door Russische media herleid naar het tijdstip en de plaats van de arrestaties in de westelijke regio van Brjansk. Het lekken van de martelvideo’s lijkt een vorm van wraakzucht. Bovendien kunnen de veiligheidsdiensten, die deze bloedige terreuraanval niet hebben kunnen verijdelen, zich daarmee weer voordoen als doortastend en genadeloos.
Amerikaanse waarschuwing
De beelden maken deel uit van een breder Russisch propaganda-offensief in reactie op de dodelijkste terreurdaad in Rusland in decennia. Op momenten van crisis probeert de Russische propaganda op verschillende manieren om het verhaal in de door het Kremlin gewenste richting te spinnen, schreef de Amerikaanse historicus Timothy Snyder, gespecialiseerd in Oost-Europa, zondag in zijn nieuwsbrief. Al snel bleek wat de gewenste richting was. Terwijl de feiten wezen naar de terreurgroep IS-Khorasan, gaven Russische functionarissen en propagandisten meteen Oekraïne de schuld.
Lees ook Terreuraanslag toont blinde vlek van Moskou bij bestrijding jihadisme
Kremlingezinde bloggers op Telegram waren de eersten die deze beschuldigingen uitten. Zo zei Sergej Markov, een voormalige adviseur van president Poetin, ruim een uur na de aanval dat de aanvallers er uitzagen als „islamitische radicalen”, maar dat de aanval „waarschijnlijk was georganiseerd vanuit Kyiv”. Daar gaf hij verder geen bewijs voor. Drie kwartier later citeerde de Russische krant Moskovsky Komsomolets de bekende militair expert Roman Shkurlatov, die zei dat de aanval was georganiseerd met steun van de Oekraïense inlichtingen- en veiligheidsdiensten – weer zonder bewijs.
Dit narratief werd zaterdagavond ook gevolgd door Sergej Karnaoechov, presentator van Solovyov Live, een van de populairste en agressiefste propagandakanalen van het Kremlin. Hij herinnerde kijkers aan de waarschuwing die de Amerikaanse ambassade in Moskou eerder deze maand gaf om drukke bijeenkomsten, zoals concerten, te vermijden. Pijnlijk voor Poetin was dat hij die enkele dagen voor de aanval had afgedaan als onzin. Maar volgens Karnaoechov bewees die waarschuwing dat de VS voorkennis hadden. „En we weten dat Oekraïne een proxy is van de Amerikaanse inlichtingendienst.”
Deepfake-video
Dezelfde avond zond NTV, een van de belangrijkste tv-zenders van Rusland, een videoclip uit die de betrokkenheid van Oekraïne bij de terreuraanval moest bevestigen. De video toonde Oleksi Danilov, tot maandag secretaris van de van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad van Oekraïne, die zegt: „Het is leuk in Moskou vandaag, ik vind het heel leuk. Ik zou graag willen dat we vaker zulke gezelligheid voor ze regelen.” Maar volgens BBC Verify gaat het om een deepfake-video, die is samengesteld uit twee recente interviews met Danilov. Door AI gegenereerde audio van Danilov is onder de verknipte beelden gezet.
Toen IS enkele uren na de aanval de verantwoordelijkheid opeiste, werd dit door prominente Kremlingezinde propagandisten van de hand gewezen. Margarita Simonjan, hoofdredacteur van de staatszender Russia Today, schreef op X: „Meteen is duidelijk waarom de Amerikaanse media in koor riepen dat het IS was. Want dit was niet het werk van IS. Maar de daders zijn wel zorgvuldig geselecteerd om de stomme wereldgemeenschap ervan te overtuigen dat het IS was.” Ze gaf de Oekraïners de schuld van de aanval, noemde hen „honden”, en beschreef westerse landen als hun „trainers”.
In zijn toespraak tot de natie maakte Poetin geen melding van IS. In plaats daarvan beweerde hij dat de aanvallers waren opgepakt „terwijl ze naar Oekraïne vluchtten”. Maandag deed hij daar nog een schepje bovenop door te suggereren dat de islamitische extremisten handelen in opdracht van het Westen. „Wij weten wie deze misdaad tegen Rusland hebben gepleegd”, zei Poetin in een speech. „Wij willen weten wie de opdrachtgever is.” Zo probeert hij de aandacht af te leiden van het pijnlijke feit dat terwijl hij gefixeerd was op Oekraïne, de echte dreiging uit een heel andere hoek kwam.
Lees ook De waarheid is voor Poetin bedreigender dan de terrorist
