‘Het is oorlog en dus zijn Russische toeristen hier niet welkom’, vindt Tsjechië

Moet de Europese Unie, als aanvullende sanctie voor de oorlog in Oekraïne stoppen toeristenvisa uit te geven aan Russen? De afgelopen weken laaide die discussie op in Europa, waar vooral de Baltische landen en Finland een visastop fel bepleiten. Estland sloot zijn grens deze week zelfs voor Russen die al eerder een toeristenvisum kregen.

Het leidt tot ongemak en verwarring – in een Europa zonder binnengrenzen waar visa in principe voor het hele Schengen-gebied worden verstrekt. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz sprak zich vorige week immers uit tégen het weren van Russische toeristen, en ook de hoge buitenlandvertegenwoordiger van de Europese Commissie Josep Borrell keurde de maatregel deze week af. Alle Russen verbieden de EU binnen te komen „is geen goed idee”, aldus Borrell. „We moeten selectiever zijn.”

Ingewikkeld hoeft het wat Jan Lipavský betreft niet te zijn. „Niemand heeft het over een totaalverbod voor Russen”, zegt de Tsjechische minister van Buitenlandse Zaken in reactie op de kritiek, in gesprek met Europese journalisten „We hebben het over Russische toeristen. We moeten het hebben over toeristenvisa.” En nu Europa zijn houding ten opzichte van Rusland volledig opnieuw moet definiëren, vindt Lipavský dit een logische consequentie. „Als ik eerlijk ben: in een situatie waarin Rusland een oorlog voert tegen al het internationaal recht in, dan lijkt me dit een gerechtvaardigde maatregel.”

De duidelijke stellingname van Tsjechië in de gevoelige Europese discussie valt op. Het land nam in juli het voorzitterschap van de EU over en moet daarom de komende maanden Europese onderhandelingen in goede banen leiden. Op uitnodiging van Lipavský komen EU-ministers van Buitenlandse Zaken volgende week woensdag naar Praag om de visa-kwestie te bespreken.

Lees ook: Hebben Russen het recht om als toerist in Europa te zijn?

Het wordt, zegt Lipavský, pas het begin van de discussie. Maar uiteindelijk verwacht hij dat de EU de komende weken of maanden een compromis zal vinden. Of daarin vooral de ferme Tsjechische positie tot uitdrukking komt? Lipavský wil er niet op vooruit lopen. Maar duidelijk is wel dat Praag als nieuwe voorzitter zeker niet doof zal zijn voor de oproepen uit Midden- en Oost-Europa voor een nog hardere EU-opstelling richting Moskou. „Wij hebben deze opvatting al maanden verkondigd”, zegt Lipavský. „En we staan niet alleen. In Europa is het altijd een kwestie van coalities vormen en iets voor elkaar krijgen: daar zijn wij ook onderdeel van.”

Sovjet-ervaringen

Lipavský (1985) is een relatief nieuwe politicus afkomstig uit de Tsjechische piratenpartij – in een vorig leven werkte hij als IT-manager. Voor een minister van Buitenlandse Zaken uit hij zich soms opvallend scherp. Want inderdaad, erkent hij: de houding van de Tsjechen tegenover Rusland zou je als snoeihard kunnen omschrijven. En ja: dat is een gevolg van hun historische ervaring. „Ik zou u daar bij het genot van een biertje uitgebreid over kunnen vertellen. Maar: dat we veertig jaar een Sovjet-satellietstaat zijn geweest, was voor ons genoeg om te begrijpen dat we dat niet meer willen. We willen nu aan de juiste kant van de geschiedenis staan.”

En dus heeft Lipavský weinig medelijden met Russen die hun toeristenvisa voor Europa zouden verliezen. „We moeten begrijpen dat als we het over gewone Russische burgers hebben: dat zijn niet zij die naar de EU reizen”, benadrukt Lipavský. „Het is de elite die naar de EU reist. Poetin beschermt heel actief deze laag van de bevolking. Zij voelen niks van deze oorlog. Als we serieus zijn over het tegenhouden van Rusland in Oekraïne, dan moeten we dit ook invoeren.”

Het argument dat ook tegenstanders van Poetin door de visastop geraakt worden ontkracht hij. „Wij hebben de uitgifte van toeristenvisa al begrensd, maar we zijn niet helemaal gestopt met visa. Zo hebben we in Tsjechië een specifiek programma waarmee we leden van de oppositie helpen en Russen om humanitaire redenen binnenlaten.” Ook vermeldt hij nog eens fijntjes de honderdduizenden Oekraïners die zijn land opvangt. „Voor ons gaat dit ook om onze binnenlandse veiligheid.”

Lees ook dit NRC-commentaar: Een visastop voor Russen is een stap te ver, maar forse beperkingen zijn dat niet

Tsjechië nam het EU-voorzitterschap deze zomer over op een kritiek moment. Nu sancties en door de oorlog gevoede torenhoge energieprijzen in EU-landen steeds meer pijn beginnen te doen, nemen de spanningen toe en groeit de vrees voor barstjes in de gezamenlijke stellingname. Houdt Europa de rijen gesloten en blijft men solidair met Oekraïne én elkaar – ook als straks een moeilijke winter aanbreekt?

„Ik krijg die vragen over ‘barstjes’ voortdurend”, zegt Lipavský. „Wat de belangrijkste vraag deze herfst wordt is de energiezekerheid en hoe onze samenleving met de hoge prijzen om kan gaan. Dat zorgt niet voor barstjes, maar het zet wel een gigantische druk op overheden. Het betekent niet dat we onze houding ten aanzien van Rusland zullen veranderen: als we dit overwinnen, staan we nog sterker.”