Het geweld onder voetbalfans escaleert telkens weer

Zondagavond 5 maart, even voor half acht, monteren drie mannen op een verlaten parkeerterrein in Leeuwarden een televisiescherm op de laadbak van een auto. Even later draait een touringcar uit Deventer met tientallen jongemannen erin het terrein op. Ze behoren tot de ‘harde kern’ van Go Ahead Eagles en hebben zwarte jassen aan en petjes op. Als ze bij het uitstappen het handjevol verzamelde journalisten zien doet een aantal van hen hun capuchon op. „Rot op met die camera’s”, roepen ze. Er wordt met vuurwerk gegooid, sommige journalisten worden geïntimideerd.

De lichtmasten van het Cambuurstadion zijn in de verte te zien. Daar speelt Go Ahead Eagles die avond tegen SC Cambuur. Normaal gesproken zouden de Go Ahead-fans in het stadion hebben gezeten, maar nu zijn ze veroordeeld tot het televisiescherm op de parkeerplaats. Dat komt door een besluit dat de burgemeester van Leeuwarden, Sybrand Buma, eind februari nam. Na gewelddadigheden rondom de wedstrijd tussen SC Cambuur en sc Heerenveen, waarbij tientallen mensen gewond raakten en politie werd aangevallen, besloot Buma op advies van de politie gedurende het lopende seizoen geen supporters van bezoekende clubs meer toe te laten in het Cambuurstadion.

Een week later legt Buma op het stadhuis in Leeuwarden uit dat hij het besluit nam na verschillende thuiswedstrijden van Cambuur, waarbij relschoppers het vaak hadden gemunt op vertrekkende uitsupporters en politie. De autoriteiten probeerden met verschillende maatregelen de veiligheid in en rond het stadion te waarborgen. uitsupporters waren voor bepaalde wedstrijden alleen met een georganiseerde busreis welkom (de zogenoemde ‘buscombi’), er werd meer politie ingezet en toegangswegen naar het stadion werden afgesloten. Het bleek allemaal onvoldoende. „Bij de wedstrijd tegen Heerenveen is het zo geëscaleerd dat het zelfs met 150 politieagenten niet veilig te krijgen was”, vertelt Buma.

Bijna alle betrokken partijen zijn boos over het besluit. Naast Go Ahead Eagles-supporters reageerden ook Cambuur, voetbalbond KNVB en supporters van andere clubs boos op de beslissing. „Er is top-down een besluit genomen dat vooral mensen straft die er werkelijk niets aan kunnen doen”, stond in een verklaring op de website van Cambuur. Cambuur vindt dat initiatieven, waarbij de afgelopen jaren gewerkt is aan ‘normalisatie’, „in een klap teniet [worden] gedaan”. Zo werden uitsupporters in het Cambuurstadion sinds enige tijd met hapjes, drankjes én speciaal voor de bezoekende club uitgezochte muziek verwelkomd.

Wet is streng, op papier

Het geweld is opgelaaid aan het einde van de pandemie, toen supporters weer naar het stadion mochten. In het seizoen 2021-2022 werd 179 keer een onderzoek naar ongeregeldheden in het stadion ingesteld door de onafhankelijk aanklager van voetbalbond KNVB, die meer ‘wanordelijkheden’ waarnam en ook strenger ging optreden. Dat was bijna drie keer zoveel als in voorgaande seizoenen (coronajaren niet meegerekend). Ook zijn bijna twee keer zoveel stadionverboden (1.250) uitgedeeld als gebruikelijk in de afgelopen tien jaar.

Bestuurders en ervaren supporters van clubs zien sinds de pandemie een aanwas van jongere fans, die zich vaak niet schikken naar geldende normen en zich weinig laten vertellen door de oudere garde. De hiërarchie in supporterskringen is opgeschud en de sociale controle verzwakt, zo klinkt het.

Dit seizoen is het haast iedere week raak: een PSV-supporter die het veld op rent en de doelman van Sevilla in het gezicht slaat, supporters van FC Den Bosch die stewards en beveiligers van de club mishandelen, fans van FC Volendam en FC Emmen die elkaar opzoeken om te vechten in het vissersdorp. Het is slechts een kleine greep uit de gebeurtenissen van de afgelopen maanden.

Waarom lukt het autoriteiten niet om de problemen onder controle te krijgen? Volgens Jan Brouwer, hoogleraar algemene rechtswetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, ligt het in elk geval niet aan de wetgeving. „We hebben de strengste wetgeving ter wereld”, stelt hij. Alleen: in de praktijk werkt die niet goed, blijkt uit een analyse van de zogenoemde ‘voetbalwet’ van onderzoeksbureau Pro Facto. In die wet worden onder meer gebieds- en groepsverboden en een meldplicht bij stadionverboden geregeld. Maar uit de analyse blijkt dat die maatregelen vaak „onbekend” zijn bij de verantwoordelijke autoriteiten, of dat ze „koudwatervrees” hebben om ze in te zetten. Ze vrezen onder meer de administratieve rompslomp.

Uit cijfers die het Supporterscollectief bijhoudt blijkt dat uitsupporters vaker worden geweerd sinds de pandemie. Ajax-Feyenoord is deze zondag de zevende Eredivisiewedstrijd waarbij geen uitpubliek welkom is – bij de ‘Klassieker’ is dat al veertien jaar zo. Op het tweede profniveau, in de Keuken Kampioen Divisie, worden nog meer verboden afgegeven. Sinds begin februari waren in die competitie bij vijftien wedstrijden uitsupporters niet welkom.

Van deur tot deur

Burgemeesters, politie en het OM zien juist het liefst dat supporters ‘van deur tot deur’ worden vervoerd, omdat het zoveel mogelijk controle geeft. Het verbieden van uitfans houdt de meeste problemen helemaal buiten de deur. Onlangs besloot de burgemeester van Eindhoven, Jeroen Dijsselbloem, om bij een wedstrijd van PSV Cambuur-supporters niet te ontvangen. Net als zijn collega Buma deed hij dat op advies van de politie. De politie Noord-Nederland wil de begeleiding van supporters van FC Groningen en Cambuur niet meer voor z’n rekening nemen na bedreigingen en misdragingen aan hun adres.

De politie wil geen vragen van NRC beantwoorden, maar waarnemend politiechef Noord-Nederland Joop de Scheffer schreef in een persbericht dat „we het ons als politie niet [kunnen] veroorloven om elke keer zo massaal aanwezig te moeten zijn om een voetbalwedstrijd te faciliteren.”

Hoogleraar Jan Brouwer ziet dat de drempel voor burgemeesters steeds lager wordt om uitsupporters te weren. Andere burgemeesters houden het besluit van Buma nauwlettend in de gaten, zegt hij. „Ze zien het als een mogelijkheid om een beroep te doen op de clubs en supporters om te zeggen: als jullie jezelf niet goed organiseren en in de hand weten te houden, kan dit ook gebeuren.” Politiechef De Scheffer in het persbericht: „We faciliteren niet langer een kleine groep supporters, ten koste van een grote groep agenten én burgers.”

Buma vindt het simpelweg niet langer houdbaar om politiecapaciteit in te zetten voor een kleine groep relschoppers. „We hebben een heel groot probleem met een aantal mensen die blijkbaar geen enkele rem hebben en een voetbalwedstrijd gebruiken om stenen te gooien naar alles wat er langsloopt”, zegt hij in zijn werkkamer. Hij hoopt op meer sociale controle onder voetbalfans. „Ik weet hoe moeilijk dat is, maar het gekke is: we accepteren al dat die er bij het voetbal niet is.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 18 maart 2023