Heeft Pelosi Taiwan van de wal in de sloot geholpen?

Het bezoek van de Amerikaanse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi aan Taiwan leek zo op het eerste gezicht vooral een feest voor de democratie. Samen met de Taiwanese president Tsai Ing-wen maakte ze in het volle licht van de internationale media een krachtige vuist tegen het machtige Beijing, dat alles had geprobeerd om het bezoek te voorkomen.

Maar na haar vertrek begint het ware feest pas echt. Meteen na de landing van Pelosi op het eiland – door China gezien als onvervreemdbaar onderdeel van China, maar de facto een onafhankelijke eilandstaat – kondigde China aan dat het leger van donderdag tot en met zondag militaire oefeningen rondom Taiwan gaat houden, waarbij met scherp wordt geschoten.

De oefeningen zijn in veel opzichten uitzonderlijk en ingrijpend. China presenteerde een keurig kaartje: daarop zijn zes gebieden te zien die als een soort gestippelde cirkel het hele eiland omsingelen. China heeft laten weten dat commerciële vliegtuigen en schepen tijdens de oefeningen in die gebieden niet welkom zijn.

Daardoor wordt Taiwan tijdens de oefeningen grotendeels van de buitenwereld afgesloten. Dat „is een ernstige schending van de territoriale integriteit van ons land”, aldus kapitein Jian-chang Yu tijdens een persbriefing van het Taiwanese ministerie van Nationale veiligheid. Het is niet duidelijk of Taiwan, de VS of mogelijk Japan in actie zullen komen om de oefeningen te hinderen of te voorkomen.

Het Taiwanese ministerie van Economische Zaken liet weten dat de energievoorraden groot genoeg zijn om zo’n periode van isolatie te doorstaan, en dat Taiwan zich erop had voorbereid.

Territoriale wateren

Met de oefeningen gaat China ook over drie Taiwanese grenzen heen. Allereerst is er de denkbeeldige lijn die midden door de Straat van Taiwan loopt, aan de westkant van het eiland. Lange tijd was dat de informele scheiding tussen China en Taiwan, de plek waar China ophield en Taiwan begon. China gaat weliswaar steeds vaker over die lijn heen, maar deze keer liggen alle zes gebieden waar de training plaatsvindt geheel of gedeeltelijk ten oosten van die lijn.

De oefeningen worden ook allemaal geheel of gedeeltelijk gehouden binnen de zogeheten Taiwan Air Defense Identification Zone (ADIZ). Taiwan vraagt van vliegtuigen die in dat gebied komen om zich te identificeren, om te kunnen beoordelen of zij mogelijk een gevaar voor Taiwan vormen. China respecteert dat niet.

Het meest ongewoon is dat drie van de zes zones waar de oefeningen plaatsvinden binnen de twaalfmijlszone rond de kust van Taiwan liggen, de territoriale wateren van het eiland. Het betekent dat sommige oefeningen op maar zo’n 22 kilometer van de kust van Taiwan plaatsvinden.

Isoleren

China laat met deze oefeningen vooral zien dat het Taiwan niet hoeft in te nemen om het toch aan zijn macht te kunnen onderwerpen. Als China het eiland langere tijd kan isoleren, kan Taiwan dat op den duur niet overleven.

Dat lukt alleen als Taiwan, de VS en buurland Japan zich daar niet tegen verzetten. De oefening lijkt dan ook bedoeld om meer te weten te komen over hun reactie op isolatie van Taiwan. Laten ze de oefeningen lijdzaam over hun kant gaan, ook omdat het maar om een paar dagen gaat? Of negeren ze het Chinese voorschrift om buiten het oefengebied te blijven en houden ze vast aan een recht op vrije doorvaart?

Voor China is dat interessante informatie. Het laat zien welke speelruimte het heeft om Taiwan weer wat meer onder druk te zetten om zo de macht over het eiland verder te vergroten.

Lees ook Voor de strijd om de wereldmacht moet je nu kijken naar de ‘Indo-Pacific’

China houdt van zulke salamitactieken. Zo breidde het ook zijn invloed uit in de Zuid-Chinese Zee: het doet iets gewaagds en brutaals, zoals het kunstmatig ophogen van onbewoonde eilandjes om er militaire posten op te vestigen. Als dat niet op substantiële tegenstand stuit, claimt China vervolgens een nieuwe status quo. Het is een veel effectievere en voordeligere manier om aan macht en invloed te winnen dan het voeren van een dure en riskante oorlog.

Communistisch China heeft altijd gezegd dat Taiwan, dat overigens nooit onder communistisch bestuur viel, vroeg of laat weer onderdeel moest worden van een groot, herenigd moederland. Het liefst verloopt dat vreedzaam, maar desnoods gebruikt China daarbij geweld.

Voor de huidige president Xi Jinping is er één doorslaggevende reden waarom hij zou kunnen besluiten om het eiland met geweld binnen te vallen: als Taiwan zich onafhankelijk van China verklaart. De kans daarop is miniem, zeker onder de huidige president. Maar ook als Xi denkt dat het anders voorgoed onmogelijk wordt om Taiwan ooit nog onder Chinees bestuur te krijgen, kan hij besluiten om militair in te grijpen.

China laat met de oefeningen vooral zien dat het Taiwan niet hoeft in te nemen om het toch aan zijn macht te kunnen onderwerpen

Zo’n invasie is, alleen al doordat Taiwan een eiland is, militair gezien echter een heel lastige operatie. Er kleven bovendien grote politieke en economische risico’s aan. De kans is reëel dat China dan in oorlog zou komen met de VS. Maar ook als dat niet gebeurt, zou China vrijwel zeker te maken krijgen met harde internationale sancties.

De oorlog in Oekraïne heeft een militaire inval voor Xi ook minder aantrekkelijk gemaakt: Xi heeft gezien hoe taai het verzet kan zijn in een land dat een afkeer heeft van de bezetter, en met sterke afkeer zou Xi op Taiwan ook zeker te maken krijgen. De Taiwanezen voelen zich volgens opiniepeilingen steeds meer Taiwanees, en steeds minder Chinees.

Lees ook Spanningen rondom Taiwan lopen op, ‘China bereidt zich al sinds 1999 voor op oorlog’

Xi zou veel liever zien dat Taiwan zich vrijwillig aansluit bij China. China zal altijd proberen om die „vrijwilligheid” een handje te helpen, bijvoorbeeld door zo veel druk en dreiging rond het eiland te creëren dat de overheid bijna niet anders meer kan dan met Beijing samenwerken en op den duur de Chinese soevereiniteit te accepteren

Als China deze keer, met deze militaire oefeningen, kan laten zien dat het Taiwan inmiddels zonder veel moeite kan isoleren, dan heeft China zijn grip op Taiwan aanzienlijk vergroot.

Zo zou het bezoek van Pelosi precies het tegenovergestelde hebben bereikt van waar zij en de Taiwanese president Tsai Ing-wen op hopen. Dan is de kans dat Taiwan op den duur kan overleven als democratisch baken in de regio alleen maar verder afgenomen.