Heeft de Russische aandeelhouder nog iets te zeggen bij multinational Fortenova?

Wat hebben een Kroatisch miljardenbedrijf, een gesanctioneerde Russische staatsbank en een Arabische zakenman met elkaar gemeen? Het is geen begin van een slechte mop, maar een samenvatting van de bonte verzameling belangen die elkaar afgelopen week voor de Ondernemingskamer in Amsterdam troffen. Met als inzet de vraag: hoe ver reiken de Europese sancties tegen Rusland?

Wat is er aan de hand? Het grote Kroatische levensmiddelenconcern Fortenova (jaaromzet 2021: ruim 5 miljard euro, ongeveer 47.000 medewerkers) opereert al tientallen jaren onder de naam Agrokor als het in 2017 in de problemen komt. Het bedrijf levert producten als graan en vlees aan producenten en supermarkten op de Balkan, maar vergaloppeert zich aan een reeks overnames. De ontstane schuldenlast drukt zwaar op het concern. Een deel van de schulden staat uit bij de door de Russische staat gecontroleerde Sberbank.

In een poging de voor Kroatië belangrijke werkgever te redden -– het bedrijf draagt ongeveer 10 procent bij aan het bbp – worden met tussenkomst van de overheid afspraken gemaakt met schuldeisers. Zij krijgen zeggenschap over en certificaten in het bedrijf in ruil voor kwijtschelding van de schulden. Voor een nieuwe bedrijfsstructuur wordt, onder meer vanwege het gunstige fiscale klimaat, naar Nederland gekeken. Met advocatenkantoor Houthoff, dat dan nog veel Russische cliënten heeft, wordt de Fortenova Group opgetuigd – een verzameling bedrijven met een administratiekantoor op de Amsterdamse Zuidas.

De Russische invloed binnen het bedrijf is meteen groot. Sberbank krijgt een belang van 42,5 procent in de Fortenova Group en brengt dat onder in een Russische holding, SBK Art. Sberbank heeft zo een bepalende stem binnen Fortenova: besluiten met een gekwalificeerde meerderheid kunnen niet zonder de Russen genomen worden.

Inval in Oekraïne

De Russische inmenging wordt door de Kroaten als ongewenst ervaren, zeker nadat Rusland in februari 2022 Oekraïne binnenvalt. Sberbank staat al sinds 2014 op de Europese sanctielijst en krijgt ook na de inval te maken met strengere maatregelen. Dat heeft gevolgen voor de positie van SBK Art binnen Fortenova. De Russen worden door Houthoff geweerd van vergaderingen waar certificaathouders beslissingen nemen over het concern.

De statuten van Fortenova bieden wel een uitweg om zonder de Russische grootaandeelhouder beslissingen te kunnen nemen. Als bij twee achtereenvolgende vergaderingen de benodigde meerderheid niet is gehaald, dan kan op de volgende vergadering een beslissing worden genomen met 75 procent van de aanwezige stemmen.

Met een rechtszaak probeert SBK Art dat te voorkomen. Waar de Russen door de rechtbank in het gelijk werden gesteld, overrulede het Amsterdamse gerechtshof dat vonnis afgelopen december in hoger beroep. Er mag helemaal niks met de certificaten gebeuren zolang de sancties van kracht zijn. De EU heeft in december dan ook SBK Art op de sanctielijst geplaatst.

Lees ook: Ondanks sanctieregels is advocatenkantoor Houthoff nog steeds actief voor Russische banken

Onderzoek naar wanbeleid

Het is een lange en complexe voorgeschiedenis voor de zaak die donderdag diende bij de Ondernemingskamer in Amsterdam. SBK Art stelt door de verplichte afwezigheid bij vergaderingen niet meer te kunnen controleren of het Fortenova-bestuur juist beleid voert. Het eist daarom bij de Ondernemingskamer een onderzoek naar wanbeleid. Ook wil SBK dat alle besluiten, genomen op een aandeelhoudersvergadering op 12 januari 2023, worden teruggedraaid.

De Russen stellen dat een andere grootaandeelhouder, Open Pass, de schorsing van SBK misbruikt om de macht te grijpen. Investeringsmaatschappij Open Pass bezit 27,5 procent van de certificaten en heeft door de schorsing van SBK de facto al een meerderheid bij het stemmen. In de vergadering op 12 januari is besloten Open Pass een vetorecht te geven op toekomstige beslissingen, ook als de sancties ooit worden opgeheven.

Volgens Fortenova en Open Pass is dat echter noodzakelijk: financiers zouden terughoudend zijn om noodzakelijk kapitaal te verstrekken vanwege de Russische aanwezigheid. Bovendien weigert accountant PwC de jaarrekening te tekenen vanwege de sancties.

Zakenman uit Dubai

Wat de zaak verder compliceert, is dat SBK Art zegt zijn deel in Fortenova vorig najaar aan een zakenman uit Dubai te hebben verkocht: Saif Alketbi. Hij zou voor 400 miljoen euro een belang van rond de 42 procent hebben verworven. Alketbi schaarde zich als partij donderdag aan de zijde van SBK Art.

Volgens de Europese Raad zou Sberbank via de Arabische zakenman echter proberen om de sancties te omzeilen en zelf te blijven profiteren van het belang in Fortenova. Een „stroman”, noemde Houthoff-advocaat Jan Willem de Groot, die Fortenova bijstaat, Alketbi afgelopen donderdag tijdens de zitting. „Je kunt niet aan sancties ontsnappen door maar een niet-gesanctioneerde aandeelhouder naar voren te schuiven.”

Hij verwees onder meer naar de financier van Alketbi voor de voorgenomen transactie, de Russische Gazprombank. Die is door de Verenigde Staten en het Vereningd Koninkrijk gesanctioneerd. Stonewater-advocaat Bart Zandbergen, die de Arabische zakenman bijstaat, ontkent dat Alketbi een stroman is en stelt dat de Gazprombank „is gebruikt omdat de betaling anders niet op tijd kon plaatsvinden”.

De Ondernemingskamer velde vrijdag, een dag na de behandeling, geen oordeel over de legitimiteit van de verkoop. Wel wees ze de eis van SBK Art en Alketbi af. Fortenova en Open Pass hebben „voldoende aannemelijk” gemaakt dat van een onderzoek naar wanbeleid en het tegenhouden van de besluiten op de vergadering van 12 januari „het signaal zal uitgaan” dat de Fortenova Groep nog steeds onder invloed kan staan van de Russen. Toewijzing van de eis zou „een serieuze bedreiging” vormen voor het voortbestaan van het Kroatische Fortenova.

De Ondernemingskamer bevestigt daarmee nogmaals dat de sancties de positie van SBK Art in het geheel raken, inclusief alle vormen van zeggenschap over Fortenova. Wel stelt ze dat er „vraagtekens” te plaatsen zijn bij de hoeveelheid macht die Open Pass op de vergadering is toebedeeld maar dat daarbij wel de oude – legitieme – stemprocedure is gevolgd.

Het is momenteel niet bekend of SBK Art en Alketbi nog via andere wegen zullen proberen de sancties aan te vechten.