De zzp’ers bij de regionale omroepen waren werknemers

De zaak

Had de editor die via payroller/uitzendbedrijf Tentoo bij RTV Oost werkte een arbeidsovereenkomst of niet? En de verslaggever die via Tentoo bij Omroep West werkte? Beiden waren op regelmatige basis actief voor die omroepen, maar kregen minder betaald dan collega’s met vergelijkbaar werk. Dat liep in vier jaar op tot enkele tienduizenden euro’s. Achteraf zeggen ze dat ze hun contract tekenden omdat ze niet wisten dat ze mogelijk recht hadden op een arbeidscontract. Nu eisen ze alsnog meer geld, plus een verklaring van de rechter dat het eigenlijk arbeidsovereenkomsten waren.

De uitspraak: toegewezen

De kantonrechter geeft ze in februari 2023 gelijk. De editor werd vaak ingezet, min of meer op vaste basis. Hij was niet vrij te onderhandelen over zijn uurtarief. Zijn chefs bepaalden planning en inrichting van zijn werk. En de verslaggever werd onjuist voorgelicht over de juridische status van het contract en verdiende weinig; ook dat „wijst in de richting van een arbeidsovereenkomst”, oordeelt de rechter. Beider werk was „ingebed” in de organisatie: onontbeerlijk voor de tv-omroep.

Die ‘inbedding’ is een van de criteria die de Hoge Raad hanteert om ‘door het papier heen’ te kijken. Het gaat niet om wat er op dat papier staat, en sinds een paar jaar gaat het zelfs niet meer om de bedoeling van de contractspartijen bij de vraag of er een arbeidscontract is gesloten. Doorslaggevend is hoe partijen invulling geven aan het contract, en welke rechten en verplichtingen zijn afgesproken. Daarin zag de rechter in deze zaak een arbeidsovereenkomst. Tentoo heeft hoger beroep ingesteld.

Het commentaar

Ook de maaltijdbezorgers van Deliveroo (inmiddels weg uit Nederland) kregen onlangs gelijk dat ze niet als zelfstandig ondernemers werkten, maar op basis van een arbeidscontract. De Hoge Raad hakte daarover vorige maand de knoop door.

Naast ‘inbedding’ vindt de hoogste rechter de aard van het werk van belang, hoe werktijden en beloning worden bepaald, en of de medewerker commercieel risico loopt. Of het een arbeidsovereenkomst is, hangt af van „alle omstandigheden van het geval in onderling verband”.

Advocaat Michiel Vergouwen, van kantoor De Koning Vergouwen, stond de twee ‘schijnzelfstandigen’ van Tentoo bij. „In deze zaak ging het niet om een platform zoals Deliveroo, dat mensen met een doos op de fiets als ondernemer behandelde. Of om platforms als Uber en Helpling, waar de rechter al eerder een eind maakte aan de schijnzelfstandigheid. Dit vonnis gaat over medewerkers van regionale omroepen en kan doorwerken op gebieden waar veel zzp’ers werken, zoals de culturele sector, nationale publieke omroep, kranten en filmsector. Het gaat trouwens ook over mijn moeder, die veertig jaar bij een regionale krant werkte als medewerker cultuur.”

Waarom heeft Tentoo zo’n 15.000 flexkrachten aan het werk, terwijl die minder verdienen dan collega’s in vaste dienst? Nou, de regionale omroepen bijvoorbeeld hebben graag een ‘flexibele schil’ van mensen aan wie ze niet gebonden zijn. En niet iedereen aan het begin van zijn loopbaan heeft zin in veel administratie, facturering en btw-afdracht. Bovendien bouwen ze bij het payrollbedrijf rechten op voor een WW- en ziektewetuitkering.

Niettemin maakte de FNV al jaren bezwaar tegen de Tentoo-constructie bij de regionale omroepen. En de Arbeidsinspectie stelde vorig jaar vast dat journalisten en technici die via Tentoo bij RTV Oost en Omroep Brabant werkten, in feite een arbeidscontract hoorden te hebben. Op basis daarvan trof Tentoo met 13 omroepmedewerkers schikkingen over achterstallig loon.

Waarom niet met de editor van RTV Oost en de verslaggever bij Omroep West? „Blijkbaar dacht Tentoo dat ze hier sterk stonden. Dus niet”, aldus Vergouwen. En het hoger beroep van Tentoo dan? „De kans dat ze daar gelijk krijgen is nihil, gezien de ontwikkelingen in de rechtspraak.” Daarnaast wil minister Van Gennip (Sociale Zaken, CDA) duidelijker onderscheid tussen freelancer en werknemer. „Dan heb je een arbeidscontract als je minder dan 35 euro per uur verdient.”

De regionale omroepen gebruikten de Tentoo-constructie heel vaak, tot 2021. „Ze wilden de vingers niet branden aan arbeidsrechtelijke risico’s, dus schoven ze Tentoo ertussen”, zegt Yvonne Berkeljon, arbeidsrechtelijk adviseur bij journalistenvakbond NVJ. „Gelukkig wordt tegenwoordig eerder een rechtstreeks arbeidscontract afgesproken, en gaat het bij freelancers vaker om echte freelancers.”

Volgens Vergouwen zal een rechter ook nog weleens door freelancecontracten heenkijken. En hij wijst erop dat misschien nog veel mensen achterstallig loon kunnen opeisen, nu loonclaims pas na vijf jaar verjaren.

De meerderheid van de flexwerkers wíl overigens helemaal niet beschermd worden, concludeerde onderzoeksbureau Motivaction in 2021. Maar er zijn ook volop mensen die noodgedwongen flexwerk doen, en wier positie zwak is. Dat rechters en de wetgever hun de hand reiken, is begrijpelijk, vindt Vergouwen. „En je moet mensen soms ook tegen zichzelf beschermen als ze niet ver genoeg vooruitzien.”