Geen rechtsstaat, maar ook amper nog bendegeweld in El Salvador

Met kaalgeschoren hoofden, torso’s onder de tatoeages, de handen op hun rug of achterhoofd, en enkel gekleed in een korte witte broek, rennen honderden Salvadoraanse gedetineerden in een drafje hun nieuwe gevangenis tegemoet. De beelden die president Nayib Bukele van El Salvador vrijdag via zijn Twitter-account wereldkundig maakte, zagen er even gelikt als intimiderend uit. De https://twitter.com/nayibbukele/status/1629165213600849920?s=20

Het nieuwe ‘huis’ van de tweeduizend bendeleden is het Centrum voor de Insluiting van Terrorisme (CECOT). Gelegen in het afgelegen plaatsje Tecoluca moeten in dit enorme cellencomplex uiteindelijk veertigduizend gevangenen vastgezet kunnen worden. Het gaat dan vooral om veronderstelde leden van de twee belangrijkste criminele organisaties van het land, Mara Salvatrucha-13 en Barrio 18. Deze oorspronkelijk uit de VS afkomstige straatbendes terroriseren het Midden-Amerikaanse land al decennia met hun bendegeweld en bedruipen zich met afpersingspraktijken, de handel in drugs, mensen en wapens.

Jonge, autoritaire president

De regering-Bukele ontketende krap een jaar geleden een keiharde strijd tegen de pandillas. Maart vorig jaar kondigde de in 2019 democratisch gekozen, maar autoritair regerend president (41 jaar) de noodtoestand af. Hieronder kunnen mensen al op de lichtste verdenking van bendelidmaatschap (met name: tatoeages) en zonder tussenkomst van een rechter vastgezet worden. Volgens regeringscijfers zijn inmiddels 64.512 personen opgepakt onder dit ‘uitzonderingsregime’, dat telkens verlengd wordt.

Lees ook: Achter plotselinge geweldspiek El Salvador gaat een schimmig steekspel schuil

De in recordtempo gebouwde CECOT-megagevangenis moet het sluitstuk worden van deze aanpak van ‘mano dura’ (harde hand). Waarschijnlijk zullen de gedetineerden (of hun familieleden) ook hier, net als in andere extra beveiligde gevangenissen, zelf moeten gaan betalen voor hun eten, kleren en toiletartikelen, in pakketten à 170 dollar per maand.

Het aantal moorden en de afpersingspraktijken in het land zouden dankzij Bukele’s ‘oorlog’ tegen de bendes fors zijn afgenomen. Gold El Salvador lang als het dodelijkste land ter wereld, nu gaan er weken voorbij dat er geen moord geregistreerd wordt. Ook in een recente enquête van peilingbureau Gallup gaf een overgrote meerderheid van de ondervraagden aan dat de veiligheid is toegenomen. De populariteitscijfers van Bukele liggen inmiddels ruim boven de 90 procent.

Buitenkant van de CECOT-gevangenis in Tecoluca, waar vrijdagochtend de eerste gedetineerden met bussen werden aangevoerd.

Foto verspreid door Presidentiële kantoor El Salvador (via Reuters)

Kritiek op de harde aanpak klinkt alleen nog van mensenrechtenorganisaties en het laatste overgebleven vrije medium, internetkrant El Faro. Zij wijzen er op dat ook onschuldige burgers worden opgepakt bij de massa-arrestaties van de afgelopen elf maanden. En ook de Amerikaanse regering-Biden plaatst openlijk kanttekeningen bij Bukele’s autoritaire koers en klaagde topfunctionarissen aan voor corruptie of zette hen op sanctielijsten.

Amerikaanse tenlastelegging

En vrijdag, uitgerekend de dag dat CECOT aan de wereld gepresenteerd werd, maakte de Amerikaanse justitie een explosieve tenlastelegging openbaar. Hierin werd een dozijn kopstukken van MS-13 aangeklaagd voor onder meer 69 moorden in de regio New York en mensen- en wapenhandel tussen Mexico en de VS.

Gedetineerden zitten dicht opeengepakt op de vloer van El Salvadors nieuwe megagevangenis voor veronderstelde bendeleden.

Foto verspreid door Presidentiële kantoor El Salvador (via AFP

Dit rechtbankdocument maakt ook melding van geheime onderhandelingen die de MS-13-top voerde met vorige Salvadoraanse regeringen én die van Bukele. Gevangengezette bendeleiders zouden in ruil voor het omlaag brengen van het aantal moorden privileges hebben willen bedingen in hun cel, zoals prostituees en luxeartikelen. Evenals immuniteit voor uitlevering aan de VS, waar de detentie-omstandigheden veel strenger zijn.

Onder meer El Faro en ook de Spaanse krant El País berichtten al over die onderhandelingen. En ook de Amerikaanse justitie onderschrijft nu dat Bukele, net als zijn voorgangers, eerst via gesprekken poogde het geweld te beteugelen. Een aanvankelijke daling van het aantal bendemoorden bleek echter al snel een cosmetische geste: lijken werden in clandestiene graven verstopt. Toen Bukele de onderhandelingen hierop afkapte, ontketenden bendeleden maart 2022 een geweldsgolf waarbij in een weekend bijna zeventig doden vielen, onder wie veel burgers. Die breuk in het heimelijke overleg noopte Bukele tot zijn noodtoestand.

Rechtse lof uit de VS

Bukele wist zichzelf en zijn land de afgelopen jaren al internationaal op de kaart te zetten door de cryptomunt bitcoin als legaal betaalmiddel in te voeren. In de VS wordt nu ook zijn compromisloze bende-aanpakgeprezen door rechtse media en trumpistische opiniemakers als Jack Posobiec, provocateur Roger Stone en luitenant-generaal b.d. Mike Flynn. Hun tweets vol lof worden door Bukele weer gedeeld met zijn miljoenen volgers op Twitter.

Lees ook: Wat betekent de bitcoin voor de gewone Salvadoranen?

Salvadoranen zelf lijken hun president nog lang niet beu. Tegen de grondwet in wil Bukele volgend jaar opgaan voor een tweede termijn, die hij met de rechtsprekende en wetgevende macht reeds in zijn zak, zonder veel problemen lijkt binnen te gaan slepen.

Gedetineerden staan in de hoek in de CECOT-gevangenis.

Foto verspreid door Presidentiële kantoor El Salvador (via AFP