Gebrekkige ethische regels maken Europarlement ‘de zwakste schakel’

Het uitdijende corruptieonderzoek naar Qatarese beïnvloeding van het Europees Parlement heeft ook hoogleraar Europees Recht Alberto Alemanno, die al jaren onderzoek doet naar integriteit in de Europese politiek, verbluft. Maar vindt hij het ook een aanval op de Europese democratie, zoals voorzitter van Europees Parlement Roberta Metsola maandag zei in een emotionele speech in Straatsburg? „Absoluut niet. Dit is geen aanval: dit is zelf toegebrachte schade.”

Naast de Griekse Europarlementariër Eva Kaili, die vastzit en verdacht wordt van omkoping, worden ook medewerkers van andere Europarlementariërs onderzocht. Volgens Belgische media heeft de politie al meer dan anderhalf miljoen euro in contanten in beslag genomen.

De Italiaan Alemanno, als hoogleraar verbonden aan de Parijse businesschool HEC, is al jaren zeer kritisch op de omgang van Europese instituties met de risico’s rond lobby, beïnvloeding en belangenconflicten. Alemanno is oprichter van The Good Lobby, een actiegroep die zich inzet voor het verbeteren van de belangenvertegenwoordiging van niet-commerciële actoren. Het huidige schandaal „zet alle zorgen over integriteit op een nieuw niveau. Dat geld politiek kan beïnvloeden wisten we allang, maar dat er echt mensen bereid waren om geld te accepteren in ruil voor invloed, maakt de risico’s nu glashelder.”

Lees ook: ‘Schokkend corruptieschandaal’ roept vragen op over lobbyregels Europarlement

Laks

Hij benadrukt: dat het Europarlement belobbyd wordt is niet erg, belangen mogen vertegenwoordigd worden. „Dat gebeurt bij alle parlementen. Dat maakt ze kwetsbaar, maar het toont ook hoe belangrijk ze zijn.”

Nu het Europees Parlement in de loop der jaren invloedrijker is geworden, zijn de risico’s fors gegroeid. „Maar de ethische regels zijn de meest lakse van alle instellingen – omdat Europarlementariërs dat zelf zo hebben ontworpen. Ze hebben zelf toegestaan dat regels voor het opgeven van ontmoetingen zo slap zijn, en ze niet worden gemonitord.”

Sinds 2019 is het voor Europarlementariërs die onderhandelaar zijn op een dossier of een commissie voorzitten, verplicht om ontmoetingen die met hun onderwerpen verband houden, openbaar te maken. Vaak doen ze dat niet, blijkt onder meer uit een rapport dat Transparancy International vorige week publiceerde.

Daarbij komen nog de zwakke regels voor nevenfuncties voor Europarlementariërs, waarop bovendien geen controle wordt uitgevoerd. Alemanno: „Sommigen zijn naast hun werk voor het Europarlement ook advocaat, of zitten ergens in een bestuur. Het creëert grote belangenconflicten en ze hebben de extra inkomsten echt niet nodig. In de Europese Commissie is dit expliciet verboden – dat zou het in het Europees Parlement ook moeten zijn.”

Gebrek aan verantwoording

Los van het gebrek aan regels speelt volgens Alemanno op de achtergrond een groter probleem: de gemankeerde Europese politieke cultuur – met name in het Europees Parlement.

„Europarlementariërs zijn weinig zichtbaar. Kiezers stemmen één keer in de vijf jaar, en dan ook nog eens vooral uit nationale motieven. Dat creëert een gebrek aan verantwoording. De huidige structuur van de Europese democratie voedt de onzichtbaarheid van wat er in Brussel en Straatsburg gebeurt.”

Lees ook: Kroes nam het actief op voor Uber. Volstaan lobby-regels wel?

Dat geldt niet alleen voor het Europees Parlement: risico’s zijn er net zo goed voor de Europese Commissie en de Raad voor de Europese Unie – waarin lidstaten besluiten nemen. Maar dat de regels in het EP nog zwakker zijn dan elders in Brussel maakt het instituut kwetsbaar – volgens Alemanno „de zwakste schakel”. Dat Europarlementariërs zelf steeds uitgesprokener zijn geworden over rechtsstaatschendingen en corruptie in lidstaten als Hongarije en Polen, maakt het huidige schandaal extra pijnlijk.

Al drie jaar

Toch ligt de bal bij het instellen van EU-brede maatregelen eerst bij de Europese Commissie. EU Ombudsman Emily O’Reilly zei maandag tegen Politico dat het „falen van politieke grootheden” om een functionerend ethisch systeem in te voeren ervoor gezorgd heeft dat het schandaal kon plaatsvinden – onverhulde kritiek op voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen, die al jaren belooft met een nieuwe onafhankelijke ethische instantie te komen.

Ook maandag zegde Von der Leyen dat desgevraagd weer toe. Maar dat het inmiddels al drie jaar duurt, leidt tot groeiende frustratie bij transparantie-voorvechters. Uit een voorstel dat sinds dit jaar rondgaat, blijkt volgens critici bovendien dat de nieuwe ethische instantie tandeloos dreigt te worden, zonder eigen onderzoeks- of sanctiemacht.

Alemanno pleit niet alleen voor die nieuwe ethische instantie, maar ook voor extra verplichtingen voor de lobbysector. Nu al moeten lobbyisten in een transparantieregister hun activiteiten bijhouden, maar ook hier ontbreekt het aan controle.

Zo ontdekte Politico dat de ngo ‘Fight Impunity’ van de nu verdachte ex-Europarlementariër Pier Antonio Panzeri, spil in het schandaal, rapporten heeft geleverd voor de mensenrechtencommissie van het EP, zonder dat dat ergens is vastgelegd. De regels gelden bovendien niet voor derde landen – hun lobbyactiviteiten worden beschouwd als ‘diplomatieke betrekkingen’. Daardoor is volstrekt onduidelijk hoeveel lobbyisten zulke landen inzetten, welke ontmoetingen ze organiseren en welke andere beïnvloedingsactiviteiten ze ondernemen.

Maar het heikelste wordt volgens Alemanno verandering van de politieke cultuur. „Een nieuwe generatie politici moet haarscherp weten wat wel en niet kan. Het is schokkend dat zo’n relatief jonge politica [Kaili] niet doorhad dat ze corrupt bezig was, of het niet erg vond.”