Waren de apneu-apparaten van Philips nou „levensbedreigend”, zoals het bedrijf in de zomer van 2021 naar buiten bracht? Of vielen de gezondheidsrisico’s wel mee, zoals Philips later volhield? Over die vraag heeft bij Philips in de tweede helft van 2021 een hoogoplopend conflict gespeeld tussen leden van het team dat zich in de VS bezighield met de terugroepactie van miljoenen apneu-apparaten en de bedrijfstop in Amsterdam.
De discussie spitste zich toe op de vraag of Philips de risico’s van het gebruik kon bagatelliseren door naar buiten te brengen dat er nauwelijks giftige gassen of deeltjes vrijkwamen uit de apneu- en beademingsapparaten van het bedrijf. Het conflict werd beslecht in het voordeel van de top, de critici verlieten het bedrijf of werden intern overgeplaatst.
De apneu-apparaten staan centraal in de grootste crisis van Philips van de afgelopen decennia. In de zomer van 2021 kondigde het bedrijf een wereldwijde terugroepactie aan van zo’n vijftien miljoen apneu -en beademingsapparaten, omdat patiënten „ernstig” of „levensbedreigend” letsel kunnen overhouden aan het inademen van stukjes schuim of chemicaliën afkomstig uit het geluiddempende schuim in de apparaten. Die worden geproduceerd in Pittsburgh, door Philips Respironics. Philips nam dit bedrijf, gespecialiseerd in apneu- en beademingsapparaten, in 2008 over.
In de maanden na de terugroepactie werd de communicatiestrategie over de risico’s van de apneu-apparaten onderwerp van een felle interne discussie bij Philips, blijkt uit onderzoek door NRC. De strijd werd verloren door de Egyptische cardioloog Hisham Elzayat (50), ‘Global Medical Director’ bij Philips. Elzayat werd begin 2020 juist aangetrokken om de haperende administratie van klachten over de apneu-apparaten op orde brengen en een cultuurverandering tot stand te brengen. Ook moest hij de gespannen relatie tussen Philips en de Amerikaanse toezichthouder FDA (de Food and Drug Administration) verbeteren.
Elzayat weigerde in de tweede helft van 2021 echter een door Philips opgestelde ‘Health Hazard Evaluation’ te ondertekenen, blijkt uit een verslag van een zitting bij de rechtbank in Pittsburgh in oktober 2023. NRC vroeg het verslag van de zitting op.
Twee betrokkenen zeggen tegen NRC dat de cardioloog zich keerde tegen de communicatie-strategie die vanuit Amsterdam was uitgedacht. Philips deelde de FDA in dezelfde periode mee dat er volgens het bedrijf geen „cruciale” gezondheidsrisico’s waren voor apneu-patiënten, maar slechts „marginale”. Elzayat vond dat zijn werkgever dit niet op grond van de toen beschikbare onderzoeken mocht concluderen.
Hij kreeg later bijval van de FDA, die het voorstel voor de afschaling van de risico’s „niet overtuigend” noemde en Philips wees op tekortkomingen in hun onderzoek.
De gevolgen voor Elzayat waren niettemin ingrijpend. Na zijn weigering om te tekenen werd hij uit ‘Project Uno’ gezet – de projectorganisatie binnen Philips die de problemen met de apneu-apparaten moest oplossen. Ook werd hem verdere toegang tot de apneu-dossiers ontzegd.
In het rechtbankverslag schetst Caleb Seeley, een van de Amerikaanse letseladvocaten die Philips aansprakelijk heeft gesteld voor sterfgevallen en gezondheidsschade bij duizenden Amerikaanse apneu-patiënten, hoe Elzayat uit het Project Uno-team werd gezet. Dat gebeurde op instigatie van de Nederlandse arts Jan Kimpen, tot februari de ‘Chief Medical Offcier’ van Philips en nu nog aan het bedrijf verbonden als medisch adviseur..
Philips bevestigt in een reactie dat Elzayat niet langer voor het recall-team werkt. „De heer Elzayat was op een bepaald moment betrokken bij de veiligheidsmelding van Philips Respironics en kreeg later een andere rol in de medische organisatie van de heer Kimpen binnen Philips”, laat een woordvoerder weten.
Tijdens de zitting besprak Seeley een tweede botsing tussen leden van het Project-Uno team in de VS en het Philips-hoofdkantoor in Amsterdam. Ook die ging over het verhaal dat Philips naar buiten wilde brengen. Deze botsing draait om de rol van Steve Klink, hoofd van de communicatieafdeling van Philips. Klink bemoeide zich als woordvoerder intensief met het medische onderzoek naar de gezondheidsrisico’s, staat in het rechtbankverslag. Volgens Seeley dienden diverse Philips-medewerkers daarover interne klachten in.
„Zijn betrokkenheid stopte niet bij de Health Hazard Evaluation. Philips liet hem ook correspondentie bewerken die direct naar artsen ging. Dit leidde tot ethische klachten, mevrouw de rechter, omdat het ongebruikelijk is. Dit is niet normaal”, zei de Amerikaanse letseladvocaat in de rechtszaal. De klachten zijn volgens Seeley weggewoven. „De mensen die deze klachten hebben ingediend werken niet meer voor het bedrijf. Mijnheer Klink zit er nog wel.”
„Steve Klink is communicatiedeskundige (en gediplomeerd chemicus) bij Philips en werd in die hoedanigheid geraadpleegd over de communicatie over de veiligheidsmelding met artsen en het brede publiek. Zijn rol ging niet verder dan communicatieadvies”, mailt diezelfde Steve Klink in antwoord op vragen van NRC.
Zwaar weer
Sinds de terugroepactie in de zomer van 2021 verkeert Philips in zwaar zweer. De beurskoers halveerde, topman Frans van Houten stapte op en Amerikaanse advocaten bereiden miljardenclaims voor. Uit gezamenlijk data-onderzoek eerder dit jaar van NRC, het Amerikaanse onderzoekscollectief ProPublica en de lokale krant de Pittsburgh Post-Gazette bleek dat Philips vanaf 2010 duizenden klachten van long- en apneu-patiënten heeft achtergehouden voor de Amerikaanse toezichthouder de FDA.
Lees ook Hoe een slaapapparaat Philips aan de rand van de afgrond kon brengen
Het gros van de juridische procedures wordt afgehandeld in de rechtbank in Pittsburgh. Voordat daar de inhoudelijke behandeling van start gaat, bakkeleien advocaten van Philips en van de slachtoffers over de vraag of dit de juiste locatie is. De advocaten van de slachtoffers vinden van wel, onder meer omdat het hoofdkantoor van Respironics in Pittsburgh staat. Zij willen bovendien de juridische procedure op een plek voeren waar ruimhartige schadevergoedingen voor slachtoffers worden toegekend.
Philips betoogt al meer een dan jaar dat het niet zomaar aansprakelijk kan worden gesteld voor de problemen in Pittsburgh. Dochterbedrijf Respironics zou op grote afstand staan van het Amsterdamse hoofdkantoor en zelf verantwoordelijk zijn voor de problemen met de apneu-apparaten.
Gezondheidsgigant Johnson & Johnson voerde de afgelopen jaren vergelijkbare discussies met letseladvocaten, over de vraag of het hoofdkantoor of een dochterbedrijf aansprakelijk was voor schade bij Amerikaanse patiënten als gevolg van het gebruik van mogelijk kankerverwekkende talkpoeder. Het bedrijf richtte zelfs speciaal een dochterbedrijf op dat schadevergoedingen zou moeten betalen én probeerde dit bedrijf kort daarna weer failliet te laten verklaren, om zo onder de aansprakelijkheid uit te komen. De Amerikaanse rechters staken een stokje voor deze truc.
Het hoofdkantoor van Philips in Amsterdam „is verantwoordelijk voor de specifieke zaken die bij Respironics en de andere dochterbedrijven van Philips in de VS gebeuren”, zei advocaat Seeley in oktober in Pittsburgh. Daarbij wees hij op de directe bemoeienis van topmannen Frans van Houten en zijn opvolger Roy Jacobs met de bedrijfsvoering in Pittsburgh. Zo sprak Van Houten al in 2015 met de Amerikaanse toezichthouder FDA over problemen met de klachtenadministratie in de VS en bemoeide Jakobs zich met de voorbereidingen van de terugroepactie van de apneu-apparaten.
Philips ging in de rechtbank in Pittsburgh niet in op alle claims van Seeley. „Respironics was een fantastisch bedrijf toen Philips het kocht,” zei Philips-advocaat Michael Steinberg in de rechtbank in Pittsburgh. „Het was zo fantastisch dat ze dachten: we laten ze met rust als een los bedrijf, omdat het zo goed ging.”
Miljarden verloren
Philips moet zich niet alleen verweren tegen schadeclaims van patiënten, maar ook tegen die van beleggers die gezamenlijk miljarden hebben verloren aan de koersdalingen sinds de terugroepactie. Bekend is dat de Vereniging van Effectenbezitters zich bij Philips heeft gemeld voor zo’n claim.
Zij zijn niet de enige. NRC achterhaalde dat ook het Londense bedrijf Woodsford een procedure tegen Philips voorbereidt. Woodsford zoekt namens institutionele beleggers zoals pensioenfondsen en vermogensbeheerders schadevergoeding van beursgenoteerde bedrijven wiens koers gedaald is door affaires, zoals corruptie of het achterhouden van informatie.
Topman Steven Friel zegt tegen NRC dat Woodsford de belangen vertegenwoordigt van een groep beleggers die gezamenlijk „honderden miljoenen” hebben verloren aan de koersdalingen bij Philips. Volgens hem heeft Philips „catastrofale” fouten gemaakt voorafgaand aan de recall. Friel: „We willen weten hoe dit heeft kunnen gebeuren.”
Woodsford heeft onder meer de audit-dossiers opgevraagd bij accountantskantoor EY, dat sinds 2016 de cijfers van Philips controleert – maar kreeg die niet. Friel: „In februari 2022 hebben we onze zorgen gemeld bij Philips, maar dat heeft tot nu toe weinig opgeleverd. Daarom moeten we nu escaleren. We zijn teleurgesteld.” Om alsnog stukken over Philips in handen te krijgen, heeft Woodsford het in collectieve acties gespecialiseerde advocatenkantoor Birkway in Amsterdam in de arm genomen.
Friel ziet vaker dat grote beursgenoteerde bedrijven proberen de verantwoordelijkheid voor fouten af te schuiven op dochterondernemingen, zoals Philips nu probeert met Respironics. Met zijn kantoor voert hij schadeclaimprocedures tegen diverse beursgenoteerde ondernemingen, onder meer in Nederland – in de regel zonder daar ruchtbaarheid aan te geven. De zaak tegen Philips is hierop een uitzondering, net als die tegen de vliegtuigbouwer Airbus – vanwege koersdalingen als gevolg van een grote corruptieaffaire.
Volgens Friel heeft Philips hoe dan ook een probleem, of het nou wist van de problemen in Pittsburgh of niet. In het ene geval heeft het bedrijf relevante informatie achtergehouden voor beleggers, in het andere geval was de corporate governance niet op orde. „Ook als Philips echt niet wist wat er jarenlang bij hun dochterbedrijf speelde, is er intern iets heel erg misgegaan.”
‘Harteloze organisatie’
Hisham Elzayat zit niet meer in het Project Uno-team, maar is wel nog in dienst van Philips. Hij laat NRC via een app weten dat hij „geen commentaar kan geven” op de gang van zaken. Van tijd tot tijd zet hij berichten op carrièreplatform LinkedIn. Zoals ruim een jaar geleden, toen hij een artikel plaatste uit de Harvard Business Review, getiteld „Hoe kun je een empathische manager zijn in een harteloze organisatie?”
In het artikel vraagt de auteur zich af hoe je een goede manager kunt zijn in een bedrijf waar „de cultuur lijkt te draaien om vriendjespolitiek en wegkijken” en wat je kunt doen „als je je team wilt managen met empathie, terwijl de mensen boven je deze filosofie niet omarmen?”
„Wil je hier iets mee zeggen, Hisham?” reageert een bekende onder het bericht op LinkedIn.
Zijn antwoord: „Misschien ;)”
Reageren? [email protected]
Leeslijst
