Erik van Muiswinkel geeft een sympathiek maar gevaarloos taalfeest

Erik van Muiswinkel houdt meer van taal dan van regeltjes, en dat botst soms: bijvoorbeeld tijdens het Groot Dictee der Nederlandse Taal (volgens Van Muiswinkel „een nationale marteling” van treiterende taalpuristen). Liever ziet hij dat er creatief wordt omgegaan met taal. Als Van Muiswinkel in een dertien woorden tellend gedichtje van zijn dochtertje acht spelfouten aantreft, is hij opgetogen. Ze schrijft vlekkeloos achttiende-eeuws Nederlands, concludeert hij, dus moet ze wel hoogbegaafd zijn.

Moojen ligjes in de lugt is een liefdevolle ode aan taalvirtuozen van allerlei pluimage. Bijvoorbeeld aan de in 2021 overleden Jeroen van Merwijk, die hij genereus citeert, onder meer door diens prachtige pastiche van Leonard Cohens ‘Hallelujah’ te vertolken. In een fijne act waarin hij het woord ‘ei’ tegenover het Franse ‘œuf’ plaatst, echoot een iconisch nummer van Toon Hermans. Met dat verschil dat Van Muiswinkel het Nederlandse woord adoreert, terwijl Hermans juist een ode aan de Franse taal bracht. Zijn punt is gemaakt: taal kun je helemaal naar je hand zetten. Het is geen schoolvak, maar een lekkere homp klei: kneedbaar en flexibel.

Ondanks de vele liefdevolle verwijzingen naar andere taalliefhebbers (Annie M.G. Schmidt, Ivo de Wijs, Mike Boddé), is Van Muiswinkel het sterkst als hij dicht bij zichzelf blijft. Met aanstekelijk enthousiasme vertelt hij over zijn overwegingen bij het vertalen van de Disney-musical Aladdin voor Stage Entertainment. Treffend komt naar voren in hoeverre taal onderhevig is aan veranderlijke trends: toen het leesteam een vroege versie van zijn vertaling las, werd hij teruggefloten omdat een bepaald woord te ingewikkeld zou zijn voor een familiemusical. Enkele leden van het leesteam hadden zelfs de betekenis van het woord moeten opzoeken, kreeg hij als feedback. Om welk woord het ging? ‘Quarantaine.’ Het was begin 2020.

Lees ook: Erik van Muiswinkel brengt eigenzinnige ode aan Drs. P

Weinig originaliteit

Niet alles is sterk: zijn uitgesponnen citymarketing-kritiek getuigt bijvoorbeeld van weinig originaliteit. Dat slogans als ‘Tilburg: je bent er’ of ‘Van Hattem Welkom’ belachelijk zijn in hun nietszeggendheid, dat weten we al wel. In de reeks oneliners die hij leent van Pieter Bouwman, zie je weliswaar de bewonderaar in Van Muiswinkel, maar ook de goedbedoelende maar ietwat vervelende oom die op een verjaardagsfeestje te lang doorgaat met het citeren van andermans grappen.

Ook over de politieke context van taal scheert de cabaretier hooguit rakelings heen. Hij benoemt dat bepaalde woorden inmiddels uit de gratie zijn (net zoals je niet meer je gezicht zwart schminkt en op een boot gaat staan, voegt hij toe), maar de focus ligt eerst en vooral op de bevrijdende mogelijkheden van taal. Op bijvoorbeeld de onderdrukkende of stigmatiserende potentie van taal, gaat hij minder in.

Van Muiswinkel lardeerde zijn programma ruimhartig met muzikale intermezzo’s, waarin hij wordt bijgestaan door muzikant Guus van Marwijk en technicus-gitarist Paul Remmelts. Naast de taal-conferences, komen er ook enkele meer geëngageerde stukken over klimaatcrisis, politiek en gepolariseerd Nederland voorbij. Prettig voor de afwisseling, maar het blijven losse sporen die niet in dienst van zijn verhaal over taal komen te staan.

Terwijl de parallellen soms voor het oprapen liggen, bijvoorbeeld als hij toont hoe in taal soms wél tegenstellingen verenigd kunnen worden: denk aan prachtwoorden als bas-alt, vol-ledig, laf-hartig, meer-min. Moojen ligjes in de lugt is al met al een sympathiek, maar gevaarloos taalfeest: een sympathieke ode aan kromme zinnen, dt-fouten en onstuimige taal die zich niet laten temmen.

Lees ook het interview met Erik van Muiswinkel: Drs. P wilde vermaken met zwartgalligheid

Bekijk een overzicht van onze recensies over theater