Elektrische rijder weet niet wat over twee jaar de kosten zijn

SP-leider Lilian Marijnissen besteedde bij het Tweede Kamerdebat na Prinsjesdag nog de meeste woorden aan de elektrische auto. „Laten we geen subsidies geven aan mensen die zich een dure elektrische auto kunnen veroorloven”, betoogde ze. „Laten we dat geld bijvoorbeeld inzetten om tochtige huizen te isoleren.”

De angst bij Marijnissen voor nieuwe subsidies voor elektrisch rijden lijkt op dit moment ongegrond. Staatssecretaris Vivianne Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat, CDA) maakte vorige maand in een brief aan de Kamer duidelijk waarom nieuwe subsidies voorlopig uitblijven. Bij voorkeur waren er maatregelen genomen, schrijft zij, „om de aanschaf van nieuwe elektrische auto’s ook na 2025 te bevorderen. Dat is om financiële redenen niet gelukt.”

Vooralsnog betekent dit in 2026 het einde van de 2.950 euro aanschafsubsidie, van de lagere fiscale bijtelling voor leaserijders én van de vrijstelling van motorrijtuigenbelasting. „Dat laatste scheelt gemakkelijk duizend euro per jaar”, zegt bestuurslid Maarten van Biezen van de Vereniging Elektrische Rijders (VER). Wel komt er over twee jaar een subsidie voor tweedehands elektrische auto’s, maar onduidelijk is nog hoe die wordt verstrekt.

Groei vlakt af

Door de onzekerheid over de financiële steun twijfelen potentiële kopers. De vereniging RAI, van auto-importeurs en -fabrikanten, bevestigt dat er signalen zijn dat het aantal bestellingen terugloopt. Als gevolg van leveringsachterstanden door corona en de oorlog in Oekraïne is dat nog niet goed zichtbaar in de verkoopcijfers. De groei vlakt niettemin duidelijk af, liet een studie van onderzoeksgroep FIER in augustus zien.

Van Biezen: „Duidelijk is dat op deze manier het doel onhaalbaar wordt dat alle nieuwe auto’s in 2030 elektrisch moeten zijn. Ook dat schrijft staatssecretaris Heijnen in haar brief aan de Kamer.”

Zij geeft ook aan waarom de financiële voordelen nu niet verlengd worden, hoewel kabinet en Tweede Kamer dat graag anders willen: het werd te duur. En dat gaat niet om de directe kosten van de stimulering: de overheid loopt inkomsten mis, „door elke benzine- of dieselrijder die overstapt op een elektrische auto. We hebben ervoor gekozen om de rekening niet neer te leggen bij de automobilist die benzine of diesel rijdt. […] Ook buiten het autodomein was geen ruimte voor financiële dekking.”

Fossiele verslaving

Heel gênant, noemt Van Biezen van de Vereniging Elektrische Rijders de gang van zaken. „De fossiele verslaving bij de Belastingdienst zorgt ervoor dat je de transitie niet kan voortzetten. De klimaatdoelen die je eerst met elektrisch rijden wilde binnenhalen, probeer je nu met meer biobrandstoffen binnen te halen. Maar dat leidt natuurlijk nooit tot een emissieloos wagenpark.”

Lees ook: Na een bezoekje in de Tesla-fabriek blijkt: het bedrijf heeft de auto-industrie binnen één decennium op afstand gezet

Volgens voorzitter Han ten Broeke van branchevereniging Bovag (autohandel, garages) is het fiscale systeem niet gebouwd voor een energietransitie. Alleen al de accijnzen van personenauto’s bij de benzinepomp leveren jaarlijks ruim 5 miljard euro aan inkomsten op. In totaal zorgt de personenauto voor 15 miljard aan belastinginkomsten. „De overheid predikt ‘schoon’, maar de schatkist bepaalt. Wij hebben nu sterk de indruk dat toch weer meer mensen voor fossiel kiezen door de onzekerheden na 2025.”

Omdat elektrische auto’s zwaarder zijn, speelt vooral de dreiging van veel hogere motorrijtuigenbelasting een rol bij een mogelijke aanschaf. Volgens Ten Broeke zorgt de potentiële derving van miljarden euro’s door de overheid voor perverse effecten die je in weinig andere sectoren ziet. „Stel dat jij je huis isoleert en alles elektrificeert. Geen gasrekening meer, je stroomnota is veel lager en dan komt de overheid langs en die zegt: dit is natuurlijk niet de bedoeling, ik ga u een boete opleggen.”

Export als risico

Ook speelt de beeldvorming volgens de voormalige VVD-politicus mee. De hybride versie van de Mitsubishi Outlander werd tien jaar geleden gesubsidieerd, terwijl een groot deel van de eigenaars ervan fossiel bleef rijden en veel auto’s daarna naar het buitenland verdwenen. „Dat soort beelden heeft zich ingevreten. Premier Rutte noemde onlangs de export van elektrische auto’s nog als risico, maar we importeren inmiddels vier keer meer dan we exporteren.”

Met een elektrische auto boek je voor twintig jaar milieu- en klimaatwinst. Elke nieuwe benzineauto zorgt voor minstens twintig jaar uitstoot.

Maarten van Biezen Vereniging Elektrische Rijders

Ook Van Biezen van de VER ziet dat beeldvorming een rol speelt. Elektrisch rijden heeft een elitaire bijsmaak gekregen. „Toch weten we dat stimuleringsbeleid nog een paar jaar nodig blijft. In plaats daarvan nemen de onzekerheden juist toe: hoge oplaadprijzen, wegenbelasting en ook nog plannen om alleen elektrische auto’s een kilometerheffing op te leggen.”

In de financiële discussies wordt volgens Van Biezen vergeten dat het om investeringen in de toekomst gaat. „Met een elektrische auto boek je voor twintig jaar milieu- en klimaatwinst. Elke nieuwe benzineauto zorgt voor minstens twintig jaar uitstoot. Dat moet je nu ook meewegen.”

Hoger gewicht

Van alle nieuwe auto’s is dit jaar ruim een kwart elektrisch. Volgens een studie van FIER wordt Nederland het enige land in Europa waar elektrisch rijden niet meer wordt gestimuleerd en qua belasting zelfs duurder wordt als er geen nieuw beleid komt.

Lees ook: Leidt het EU-onderzoek naar Chinese staatssteun voor elektrische auto’s tot een handelsoorlog?

„Het kan niet zo zijn dat je wordt afgestraft op een duurzame keuze”, zegt Huub Dubbelman van de vereniging RAI in een reactie. Hij pleit er dan ook voor om de belasting op zijn minst te corrigeren voor het hogere gewicht van elektrische auto’s.

Ondanks de subsidies van de afgelopen jaren is het aandeel elektrisch in het Nederlandse wagenpark beperkt. Inmiddels telt het land 405.000 elektrische auto’s, op een totaal van 9 miljoen. Dat zie je, zegt Van Biezen, ook terug in de belastingopbrengsten. „De accijnskorting die nu waarschijnlijk voor 2024 wordt voortgezet, kost de schatkist in één jaar 1,2 miljard euro. Matigen van de motorrijtuigenbelasting voor elektrische auto’s – corrigeren voor het hogere gewicht dus – kost tot 2030 1,3 miljard.”