Een gebroken hart leidt vaak tot iets moois

Alles is liefde. Het is niet alleen het mooiste wat er is, uiteindelijk draait het hele menselijke zijn om liefde. Maar liefde betekent ook pijn, want het gaat meestal natuurlijk helemaal niet zoals je hoopt – laat staan over (romantische) rozen.

Een uitstekend thema voor een expositie dus, want kunstenaars zijn bij uitstek in staat dit soort grote thema’s te vangen in krachtige beelden. Het Rietveldpaviljoen, cultuurhuis in een gebouw ontworpen door de naamgever en gelegen aan de rand van het historische centrum van Amersfoort, toont in Onbereikbare Liefde werk van 19 kunstenaars; veel fotografie uiteraard in deze thuishaven van de stichting 033fotostad (‘centrum voor fotografie en beeldcultuur’), maar ook diverse andere disciplines als installaties, objecten, video en tekeningen.

Wie denkt dat de expositie vooral smachtende mannen of vrouwen laat zien die hun potentieel toekomstige levenspartner aan zich voorbij zien gaan, heeft het trouwens mis: de kunstenaars laten nadrukkelijk ook andere vormen van onbereikbare liefde zien, en dat maakt deze expositie zo veelzijdig en interessant. Zo zien we pogingen om eenzaamheid te verzachten door een levensechte pop in huis te halen; in de kleurenfoto’s van Claire Bontje (Plastic Women) voorzien de bloedmooie dames duidelijk in een erotische behoefte, maar kijk ook eens naar de fraai geënsceneerde zwart-witportretten van fotograaf Hanneke Wetzer, die zichzelf in haar serie Living Alone (Together) met de in coronatijd aangeschafte ‘vriendin’ Nadiah op de foto zet in allerhande huiselijke settings – dan weer zit haar huisgenote op de wc, dan zijn ze aan het keten op de vloer, eten ze samen een pizza (met de kat als neutrale derde, die zo te zien al niet beter weet) of maken ze lachend een selfie. Knap uitgevoerde, levensechte taferelen, waar je als toeschouwer de eenzaamheid van de lockdown doorheen voelt sijpelen.

Kinderloos

Ontroerend is de installatie My Lost Boys van Anna Skubisz, die op een eerder moment in haar leven vond dat ze een keuze moest maken tussen óf kinderen krijgen óf voluit voor het kunstenaarschap gaan – en besloot voor het laatste te kiezen. Nu hangen in de lucht witte kwetsbare jongensfiguren, symbool voor het nageslacht dat er nooit kwam. ‘Had ze nou toch maar…’ is het gevoel dat je als toeschouwer bekruipt als je voorzichtig tussen de zwevende kinderen door loopt (het informatiebordje hangt bewust zó dat je er dwars doorheen moet), de pijn van het werk haast tastbaar.

Pijn is ook zichtbaar in de portretten die Hanna Jansen maakte van stellen die net uit elkaar zijn, beide ex-partners apart gefotografeerd. De frustratie of het verdriet spreekt uit alles, wat nog een extra lading krijgt door de golven op de achtergrond: zowel man als vrouw gaven, los van elkaar, het verloop van hun voorbije relatie weer door middel van een op en neer gaande lijn. De verschillende hoogte- en dieptepunten (de een vond het duidelijk steeds beter gaan, bij de ander zie je de lijn juist gestaag dalen) maken dat je je als voyeur van deze gebroken harten bijna relatietherapeut gaat voelen.

Dat was ook precies de bedoeling, vertelt Rianne Walet, samen met directeur Hans van Helden co-curator van Onbereikbare Liefde. „We wilden dit grote thema klein en persoonlijk maken, zodat het voor het publiek dichterbij komt.”

Dat thema krijgt nog een extra dimensie dankzij de werken van twee internationaal bekende kunstenaars die de actualiteit het Rietveldpaviljoen in brengen: zo portretteerde de jonge Oekraïense fotograaf Anton Sjebetko, momenteel studerend aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam, lhbti+-soldaten in het Oekraïense leger – in 2018, dus nog vóór Poetins oorlog. In We Were Here zien we onherkenbaar gemaakte mannen en een enkele vrouw die hun seksuele identiteit noodgedwongen verbergen (door het leger daar immers als verboden beschouwd) maar in deze foto’s de erkenning krijgen die zij verdienen; niet alleen voor het verdedigen van hun land, maar juist ook voor hun mens-zijn.

Gevlucht uit Iran

Indrukwekkend zijn ook de werken van trans vrouw Mehrak Davoudi, die in 2000 uit Iran naar Nederland vluchtte en een paar jaar later naar Londen uitweek. Een rood bloedend hart waarop enkele van haar afgeknipte lokken zijn geplakt, getiteld Woman. Life. Freedom werpt je per direct in de huidige afschuwelijke werkelijkheid van Iraanse vrouwen. Maar ook haar twee tekeningen treffen doel: de eerste verbeeldt haar vluchtverhaal, inclusief de personen die haar destijds hebben gemarteld; de tweede tekening laat een eenzame Mehrak zien, zittend op een bankje op het schoolplein in Ommen, en raakt daarmee aan de huidige verhitte asieldiscussie. In een aparte filmzaal is de op deze tekeningen gebaseerde documentaire Illumination of the Soul te zien. Ook de in het oog springende metershoge glimmende installatie is van haar hand; Davoudi’s zoektocht naar haar eigen seksualiteit en vrouwelijkheid wordt verbeeld in golvend reflectief materiaal, dat in schril contrast staat met de harde stenen muur waartegen het is gedrapeerd – het speciaal voor deze locatie gemaakte werk toont „de tegenstelling tussen hard en zacht, mannelijk en vrouwelijk”.

Eigen gedachtes over de liefde

In de hoek van de bovenste etage van het paviljoen is een rustruimte gecreëerd, compleet met werkende jukebox, om de indrukken even te laten bezinken. Slim idee om daar meteen een muur neer te zetten waar bezoekers hun eigen gedachtes rond het thema liefde op een briefje kunnen schrijven en ophangen en de ene ontboezeming („Liefje mijn liefje… waar blijf je nou?!”) de volgende uitlokt. „We wilden via de kunstwerken een sfeer creëren van veiligheid en geborgenheid, om het gesprek erover aan te kunnen gaan”, legt curator Walet uit. „Menselijke warmte” – daar draait het om, zegt ze. „Want, mét alle hobbels en bobbels die we onderweg tegenkomen, zijn we uiteindelijk natuurlijk gewoon met z’n allen op zoek naar liefde.”

Tot slot mogen de aforismen van de jonge stadsdichter Twan Vet (1998) niet onvermeld blijven: tussen de kunstwerken door stuit de bezoeker op teksten als Ik heb op wacht gestaan bij ons geluk. / Nu ben je weg. Dat ik je – hoe erg ik – waarom je – / ik krijg het niet gezegd.

Waarmee maar weer is aangetoond dat een gebroken hart, hoe naar en pijnlijk ook, vaak nadien wel tot iets moois leidt – zeker als de ongelukkige zich kan verliezen in de kunsten.