De veldtocht van Magnus Carlsen tegen vals spel

Magnus Carlsen won afgelopen zondag op indrukwekkende manier de Julius Baer Generation Cup, een online rapidtoernooi waarin hij in de finale het Indiase talent Arjun Erigaisi (19) verpletterde. Carlsen had geweldig gespeeld, maar toen het karwei was geklaard, kreeg hij vooral vragen over zijn campagne tegen een ander jong talent, de Amerikaan Hans Niemann, die hij al weken als valsspeler aan de schandpaal had genageld.

De vragenstellers moesten nog even geduld hebben. Carlsen zei: „Ik zal er iets meer over zeggen, misschien morgen of op een van de dagen daarna. In het algemeen wil ik dat bedrog in het schaken serieus behandeld wordt. Maar we zullen zien wat er gebeurt. Ik zal binnenkort met mijn verklaring komen en dat zal ook niet het laatste zijn wat je van mij over dit onderwerp zult horen.”

Het was de eerste keer dat hij het woord ‘bedrog’ in de mond nam, al was het allang duidelijk dat het hem daarom ging. Vanaf begin september leek Carlsen in het gevecht tegen Niemann op een pokerspeler die als enige weet dat hij een winnende hand heeft en daarom zijn inzet schijnbaar roekeloos voortdurend verhoogt.

Eerst trok hij zich op 5 september terug uit het toernooi om de Sinquefield Cup in Saint Louis, nadat hij een dag eerder zijn partij tegen Niemann had verloren. Kort daarna gaf hij in het Julius Baer-toernooi zijn partij tegen Niemann op toen hij één zet had gespeeld en daarmee aan zijn contractuele verplichting had voldaan.

Hij maakte vervolgens een sarcastische opmerking over de Amerikaan Max Dlugy, die hij „Niemanns mentor” noemde. Daarmee verhoogde hij zijn inzet aanzienlijk, want Dlugy is een belangrijk man in het Amerikaanse schaakleven. Hij is jeugdwereldkampioen, Amerikaans kampioen en voorzitter van de Amerikaanse schaakbond geweest.

Voordat hij met zijn actie begon, had Carlsen met de Nederlandse grootmeester Benjamin Bok over Niemann gepraat. Kort nadat Carlsen de naam Dlugy had laten vallen, opende Bok op zijn eigen Twitch-kanaal het dossier-Dlugy. Hierbij liet hij zien dat de Amerikaan waarschijnlijk twee keer door het platform Chess.com uit een onlinetoernooi was verwijderd en dat hij – toen hij in 2005 als Amerikaanse zakenman in Rusland optrad – daar een paar maanden in voorarrest had gezeten wegens veronderstelde oplichting. Weliswaar was hij vrijgesproken, maar toch … Het leek dat Carlsen zijn veldtocht tegen Niemann grondig had voorbereid.

Duistere boodschap

Afgelopen zondag had Carlsen het op de Noorse televisie over een volgend toernooi waarin hij zal spelen en waarvoor Niemann zich ook heeft geplaatst. Net als het Julius Baer-toernooi valt het onder de hoede van de Play Magnus Group, waarvan Carlsen boegbeeld en aandeelhouder is.

De Noorse wereldkampioen zei dat hij zijn standpunt of hij wel of niet tegen Niemann speelt niet zal veranderen, maar dat hij niet degene is die de spelers uitnodigt. Alweer gaf hij zonder het uit te spreken een duistere boodschap. Schaakorganisatoren die zowel Carlsen als Niemann uitnodigen, moeten zich zorgen maken.

Maar wat voor bewijzen heeft Carlsen tegen Niemann? Die heeft toegegeven dat hij, toen hij 12 was en later nog eens toen hij 16 was, in partijen op de website van Chess.com bedrog had gepleegd. Hij was toen door de software van Chess.com tegen de lamp gelopen. Verder heeft Niemann de afgelopen jaren een grote ratingsprong gemaakt waarvan veel mensen versteld stonden, ook de Nederlandse jeugdleiders die hem meemaakten toen hij tien jaar geleden in Nederland woonde. Als dit het enige is dat Carlsen tegen hem heeft, is het weinig.

Sinds de schaakcomputers sterker spelen dan de beste mensen, is zowel het bedrog met behulp van schaakprogramma’s als de veiligheidsmaatregelen daartegen uitgegroeid tot een geavanceerde tak van wetenschap.

De wedstrijdleiders van de Sinquefield Cup verscherpten hun maatregelen en vonden geen aanwijzing dat Niemann iets verkeerd had gedaan. De computerhoogleraar Ken Regan, die geldt als de grootste expert op het gebied van valsspelen met computerprogramma’s, speelde alle partijen van Niemann van de afgelopen twee jaar na en zag niets verdachts, ook niet in die ongewoon grote ratingsprong.

Het onderwerp plaagt de schaakwereld al tientallen jaren. De eerste keer dat het alom besproken werd, was na het World Open in Philadelphia in 1993. Het bedrog was toen zo primitief, dat men veronderstelde dat het een test was – niet van de computers, maar van de goedgelovigheid van de organisatoren.

Sindsdien is er natuurlijk veel verbeterd, als je het zo kunt noemen. Om de digitale „anale kraaltjes” waar Elon Musk het deze maand over had, werd gelachen en het is inderdaad een bizarre theorie, maar in de werkelijkheid zijn steeds kleinere micro-computertjes al in schoenen en sokken van schakers aangetroffen. Tussen de zetten naar een wc-hokje gaan om de stelling in te voeren in een smartphone was ooit geavanceerd, maar nu primitief en iets voor de allerdomste bedriegers.

Als Niemann inderdaad zijn hoge positie op de wereldranglijst zou danken aan bedrog, kun je zeggen dat hij het valsspelen op een ongekend hoog niveau heeft gebracht. Er werd al gesuggereerd dat de wereldschaakbond FIDE hem in dienst moet nemen als veiligheidsdeskundige.

De FIDE gaf vorige week een verklaring uit waarin Carlsen berispt werd om de manier waarop hij te werk ging, maar ook een grootscheeps onderzoek naar bedrog werd aangekondigd. Er staat veel op het spel: kan iemand met valsspelen bij de wereldtop komen? En als er niets aan de hand is, mag een wereldkampioen een jong talent voor de bus gooien?