‘De Russische economie maakt een ongelofelijke transformatie door’

Normaal gesproken is Natalia Zoebarevitsj (68) de rust zelve. Alles aan de kleine vrouw met haar zwarte bril en korte grijze kapsel ademt eenvoud en bescheidenheid. Maar deze doordeweekse middag is ze vol onrust en irritatie. Drie uur lesgeven aan studenten van de prestigieuze Moskouse Lomonosov-universiteit betekent drie uur aan één stuk praten. Dan snel naar huis om wat te eten en door naar een van de vele interviews die ze bijna dagelijks geeft aan journalisten die willen weten hoe de Russische economie ervoor staat na een jaar van oorlog en sancties. En ’s middags weer lesgeven.

Vandaag verloor ze heel even haar beheersing tijdens zo’n interview, vertelt ze licht beschaamd in een café niet ver van de universiteit waar ze al twintig jaar werkt. Door het raam is het indrukwekkende gebouw, een van de door Stalin gebouwde Zeven Zusters die de Moskouse skyline bepalen, niet te missen. „Weer wilde een journalist weten waarom Russen niet demonstr eren. Ik zei: weet u wat het betekent om te leven in een repressief systeem? Het is net als met de sancties. Journalisten willen meteen labels plakken. Maar effecten vormen zich op de lange termijn. Soms moet je gewoon kijken. De Russische economie maakt een ongelofelijke transformatie door.”

Vriendelijk maar beslist, het is professor Zoebarevitsj ten voeten uit. De 68-jarige econoom en sociaal-geograaf is een van Ruslands gezaghebbendste en misschien wel toegankelijkste economen. Sinds de Russische invasie in Oekraïne, en de daaropvolgende sancties, geeft ze in talloze optredens – openbaar, op YouTube, in podcasts – haar visie op de Russische economie. Die is niet mals. „De oorlog versnelt alle slechte tendensen. Al sinds 2015 kampt Rusland met economische stagnatie en een minimale groei. Tel daarbij op de conservatieve koers van de regering, die met haar onverdraagzaamheid en primitiviteit mensen domweg verhindert te leven en werken.” Toch zat ook Zoebarevitsj ernaast, toen zij vorig jaar voorspelde dat de westerse sancties de Russische economie hard en snel zouden raken. „Dat bleek niet het geval.”

Veel Russen die mobilisatie vreesden, zijn in 2022 overgestapt naar de defensie-industrie. Onder hen ook veel jonge IT-specialisten

De Russische economie crashte niet, wat gebeurde er wel?

„Zo veel! Laten we beginnen met de bevolking. De overheid doet het maximale om burgers tevreden te houden. Dat is heel slim, want zo laten ze Russen in zekere mate profiteren van de situatie. In allerlei sectoren zijn de salarissen omhoog gegaan. In de defensie-industrie krijgen werknemers meer betaald én een vrijstelling voor het leger. Veel Russen die mobilisatie vreesden, zijn in 2022 overgestapt naar de defensie-industrie. Onder hen ook veel jonge IT-specialisten, zij die niet wilden of konden vluchten.”

Is dat een vernieuwing van het ‘sociale contract’ tussen Poetin en de bevolking?

„In zekere zin wel. De overheid zegt: het is oorlog, maar wij zullen u niet vergeten. Dat beleid werkt, zeker in de lagere inkomensgroepen. Russen hebben welbeschouwd drie opties. Ze kunnen protesteren, maar de risico’s zijn gigantisch en het levert niets op. Ze kunnen vertrekken, zoals veel hogeropgeleiden deden. De derde optie is gehoorzamen, wat Russen goed kunnen. Mensen hebben, mede door de propaganda, geen vat op de situatie en begrijpen niet goed wat er gebeurt. Als je arm bent, is de prijs van een mensenleven niet zo hoog. Zegt de regering: ga naar het front, dan ga je.”

De staat koopt de bevolking af?

„In veel afgelegen regio’s is nauwelijks werk, mannen hebben geen inkomen en zijn aan de drank. Hypotheken wegen zwaar en mensen zitten diep in de schulden. En nu biedt de overheid ineens een maandelijks inkomen! Natuurlijk bestaat de kans dat je gewond raakt of sterft, maar in dat geval worden je schulden kwijtgescholden en je nabestaanden krijgen een fantastische som geld, wel 8 miljoen roebel [100.000 euro], meer dan ze ooit zagen.”

Armoede als drukmiddel?

„Natuurlijk. We kunnen wel roepen dat Russen geen empathie hebben, en er ís ook daadwerkelijk weinig empathie met de Oekraïners. Maar in de dagelijkse overlevingsstrijd van miljoenen Russen is geen plaats voor grote politiek. Russische armoede is niet hetzelfde als Europese armoede. Een op de vier Russen leeft in zeer slechte omstandigheden. Daarentegen merken de hogeropgeleiden en beter gesitueerde inwoners in grote steden de impact van de oorlog veel meer. Depressie is het gevolg. Want ook daar geldt: wie zich verzet, verliest zijn baan, carrière en toekomst.”