De lemen huizen in Herat zijn nu onherkenbare hopen

De eerste klap had al zoveel weggevaagd, dat de tweede aardbeving in westelijk Afghanistan in enkele dagen tijd, woensdagochtend, direct in de ziel dreunde. In Herat, de hoofdstad van de getroffen gelijknamige provincie, heeft Abdul Qadir Fakhri evenwel toegang tot elektriciteit, internet en water. De grootste verwoesting heeft in de afgelopen dagen plaatsgevonden in de landelijke gebieden, vertelt hij aan de telefoon.

„Met de mensen in de hele regio gaat het niet goed. We hebben zoiets nog nooit meegemaakt, aanhoudend trillingen.” Fakhri werkt vaak vanuit Kabul, maar heeft familie in Herat en was er op bezoek. Hij is programmadirecteur van de non-profit Dutch Committee for Afghanistan (DCA), en probeert met die organisatie nu hulp te coördineren.

„Proberen te voorspellen, of zelfs maar in te denken: er komt er misschien weer één, er komt er misschien weer één…” De Afghaanse vrouwenrechtenactiviste en schrijfster Somaia Ramish, geboren in Herat en nu statushouder in Leiden, zucht aan de telefoon. Zij probeert op koafstand informatie uit het getroffen gebied te verzamelen. „Het is moeilijk met mensen te spreken op deze afstand, met het trauma dat mensen hebben, met de slechte verbinding.”

Lees ook: Grote verwoesting en duizenden doden in westelijke Afghaanse provincies na aardbevingen

Wat bekend is: de zwaarste aardbeving in twee decennia, die zaterdagochtend meerdere dorpen in de westelijke provincies met de grond gelijk maakte, werd woensdag gevolgd door nog een beving, met dezelfde kracht van 6,3. Over het dodental is onduidelijkheid. Dat stond begin deze week op ruim 2.400, maar woensdag stelde een Taliban-woordvoerder het naar beneden bij tot ruim duizend, omdat gevallen dubbel geteld zouden zijn. Donderdagochtend noemen de meeste organisaties nog een aantal van tweeduizend.

Dorpen die in eerste instantie overeind bleven, werden woensdag alsnog getroffen. Zoals Chahak, waar volgens persbureau AP zevenhonderd huizen verwoest waren. Er vielen geen doden, want de dorpelingen durfden al sinds zaterdag niet meer binnenshuis te blijven.

Ontredderde Afghaanse vrouwen en meisjes dragen hulpgoederen mee naar hun tenten, terwijl ze worden belaagd door een zandstorm. Foto Ebrahim Noroozi / AP

Lemen huizen

Uroloog in opleiding Seyed Qaderi stuurt via Whatsapp het ene na het andere filmpje. Hij komt uit Herat – zijn familieleden zitten relatief veilig in de stad. „Maar in de provincie wonen mensen in lemen huizen. Die brokkelen af, mensen raken bedolven onder het puin. En het is allemaal dezelfde kleur. Als het kapot is, weet je niet eens meer dat je naar een verwoest gebouw kijkt. Het zijn gewoon hopen.” AP tekende woensdag op dat in sommige plaatsen de hulpteams met meer leden arriveerden dan er overlevenden waren.

Ik weet niet of de Taliban wel genoeg empathie hebben om mensen te helpen. Dat zit niet in hun organisatie, vrees ik

Somaia Ramish Afghaanse vrouwenrechtenactiviste

Vanuit het relatief ongeschonden Herat komt hulp van bewoners op gang, ziet Fakhri. De stedelingen zamelen voedsel in en doneren kleren en dekens. „Hier verderop in mijn straat is een groep mensen begonnen met koken. Elke avond sturen ze een paar warme maaltijden het gebied in – zo ver als ze kunnen reizen door de verwoesting en in het donker.” De non-profit waarvoor Fakhri in Afghanistan werkt, richt zich doorgaans op levensonderhoud en werkverschaffing in landelijke gemeenschappen. Dankzij die lokale contacten kan hij inschatten aan welke hulpmiddelen behoefte is, „Al kan ik ook makkelijk zeggen: aan álles.”

Omgang met de Taliban

Er is weinig vertrouwen dat de Taliban in staat zijn de logistiek voor een dergelijke humanitaire operatie op te zetten. Arts Qaderi: „Er ontbreekt kennis: wat doe je in een crisis? Na de machtsovername is er een braindrain op gang gekomen. De vorige Afghaanse regering had een natuurramp van deze omvang zonder hulp misschien ook niet aangekund, maar nu…”

Inmiddels zijn verschillende grote hulporganisaties in de provincie Herat aangekomen, stelt Fakhri. Maar onder de huidige machthebbers is er ongemak over dergelijke samenwerkingen. Internationale ngo’s die in Afghanistan actief willen blijven, hebben hun werkwijze aangepast óf overtreden de regels die de Taliban instelden.

Het samenwerkingsverband Medical Committee Afghanistan-Netherlands (MCAN), waarbij Qaderi betrokken is, wil ook principieel geen directe omgang met de Taliban. „Maar het is duidelijk dat mensen hulp nodig hebben, je moet ergens een opening vinden.” Voor MCAN wilden lokale artsen, die eerder met internationale ngo’s werkten en de afgelopen tijd werkloos thuiszaten, in actie komen. Qaderi hielp op afstand met de inkoop van noodhulp en medische hulpmiddelen.

Pakistan, Iran en China hebben toegezegd noodhulp en geld te sturen – al was donderdagochtend nog niet bekend wanneer die vanuit Pakistan de grens over konden, vanwege de gespannen verhouding met de Taliban. Via X kondigt Taliban-woordvoerder Zabihullah Mujahid meer buitenlandse hulp aan: onder meer voedsel uit Turkmenistan en de Verenigde Arabische Emiraten, en een technisch team uit Kazachstan.

Lees ook dit opiniestuk: Dit is het moment om weer met de Taliban te praten

De Europese Unie maakt 3,5 miljoen euro vrij voor de noodhulp, maakte het bureau voor Afghanistan woensdag bekend. „Humanitaire hulp is niet politiek en noodzakelijk”, stelde de chargée d’affaires Raffaella Iodice na haar bezoek aan het getroffen gebied. Ook de VN maken extra geld vrij.

Koude nachten

Meer nog dan over de praktische aanpak, maakt activiste Ramish zich zorgen over de sociale impact van de ramp. „Ik weet niet of de Taliban wel genoeg empathie hebben om mensen te helpen. Dat zit niet in hun organisatie, vrees ik.” Ze maakt zich zorgen over verweesde kinderen, voor wie in de al wankele maatschappij geen gestructureerde opvang is.

Vlak voor de aardbeving op zaterdagochtend begon in Afghanistan het sneeuwseizoen. In het bergachtige westen en de regio rondom Herat, is het ’s nachts al koud, vertelt Fakhri. Na de beving van woensdag besloot hij voor het eerst ook zelf buiten te slapen, uit voorzorg. Hij werd gebroken wakker.