De emotionele diepgang is in dit begrafenisdrama de grote afwezige

Het moet niet makkelijk zijn om semi-autobiografisch werk te maken. Blijf je te dicht bij de waarheid, dan riskeer je het om je naasten te bruuskeren, of kom je in de buurt van zelftherapie; verander te veel details, en de textuur en nuances van wat je hebt meegemaakt, gaan verloren.

Schrijver Daan Heerma van Voss en regisseur Jan Hulst doen in Lieve vrienden, familie, genodigden een dappere poging om een ‘verschrikkelijk dierbare nacht’ uit het leven van Hulst naar het toneel te vertalen: de zwarte uren voor de begrafenis van zijn moeder, waarin hij met hulp van zijn beste vriend zijn speech schreef.

Hulst liet zich al eerder door de dood van zijn moeder en de relatie met zijn vader inspireren, in het prachtige revolutiedrama La pretenza, waarin hij zijn vader Kees Hulst zelf de rol van de patriarch liet spelen.

Recht op het doel af

Maar waar de autobiografische elementen daar verborgen waren onder een dikke laag fictie ging schrijver Heerma van Voss, in zijn debuut als toneelauteur, veel rechter op zijn doel af. Details zijn veranderd – in het stuk is de vader overleden in plaats van de moeder, en het geheel speelt zich niet in de theaterwereld af – maar de voorstelling ligt in haar vorm dicht bij wat je je bij de anekdote kan voorstellen.

Het interessante drama ligt daarbij voor het oprapen. De moeder heeft haar man vlak voor zijn zelfdoding voor een ander verlaten. De zoon (en een giftig roddelende buitenwereld) neemt haar dat kwalijk, en heeft zijn vader op een voetstuk gezet.

Dat is ook precies wat hem heeft klemgezet in het schrijven van zijn speech: het is een nietszeggende lofzang geworden, meer een PR-praatje dan een eerlijke uiting van liefde. Zo leggen Heerma van Voss en Hulst de kiemen van een ontvoogdingsdrama: tussen de regels door kun je merken hoezeer de zoon zichzelf in de weg zit met zijn omgekeerde Oedipuscomplex.

Zelfmedelijden

Het vreemde is echter: dat drama komt niet van de grond. De bespiegelingen van de personages blijven steeds te veel aan de oppervlakte om écht tot een emotionele kern te komen. Heerma van Voss werkt de lijntjes die hij uitzet onvoldoende uit en blijft in oppervlakkige details steken. De vriendschap tussen de zoon en zijn beste vriend, die hem door de avond helpt, komt niet uit de verf omdat de eerste verzuipt in drank en zelfmedelijden en de tweede slechts een aangeversrol blijft houden – nergens wordt een gedeelde geschiedenis voelbaar. De mooiste scènes zijn nog de telefoongesprekken tussen moeder en zoon, maar ook die duiken niet diep genoeg in de conflicterende emoties die door de moeder razen.

Dat het drama inert blijft, heeft ook met de spelregie te maken. Hulst hanteert normaal gesproken een vervreemdende speelstijl en kan zichtbaar minder goed uit de voeten met dit conventionele psychologische drama: het spel is op de première vlak, alsof de acteurs continu op de handrem spelen. Juist wat meer gekte had Lieve vrienden, familie, genodigden wat lucht kunnen geven: nu blijven zowel tekst als regie in braafheid steken.

https://www.youtube.com/watch?v=z1NlveoEszs