Column | Ongekende kwellingen, zoals het ‘zeitgeist cookbook’

Nummer 1 is ‘IJsjes’. Nummer 26: ‘Stiekem in zee plassen’. Nummer 994: ‘Kappers die luisteren naar hoe jij het wilt’. Ze staan op de lijst van „dingen die het leven de moeite waard maken”, in het toneelstuk Every Brilliant Thing (door Covid werd het vaak geannuleerd, Het Nationale Theater brengt het vanaf januari 2023 opnieuw – gelukkig). Ja, lijstjes. In de roman Kalme Chaos van Sandro Veronesi maant de hoofdpersoon de herrie in zijn hoofd tot stilte door allerlei overbodige lijstjes op te stellen, zoals „Luchtvaartmaatschappijen waarmee ik gevlogen heb”, of „Kometen die ik heb gezien” (een lijstje van twee).

Soms zijn doodgewone dingen plotseling onbetaalbaar mooi. Ik zag kookboekenfenomeen Nigella Lawson een bitterbal eten – en stond paf. Ik zag een bekende danseres bij een begrafenis een hand zand pakken en op de kist laten vallen – wát een gebáár. Oftewel: ik zou weleens een boodschappenlijstje van Sandro Veronesi willen zien.

Ik krijg de kans in het Amsterdamse Museum van de Geest (verscholen in De Hermitage) bij de expositie 31553580 (obsessie) voor nummers & schema’s. Curator Hanne Hagenaars en kunstenaar Jan Hoek (moeder en zoon, ze zijn samen een oerschema) verzamelden overzichten en schema’s en reeksen en lijstjes waarmee kunstenaars orde aanbrengen. Althans, dat denken ze. We kijken en zien, inderdaad, kalme chaos. De museumzalen zijn hersenpannen, schedels zijn gelicht, gevoelens liggen naakt te kronkelen.

George Widener, kunstenaar en wiskundig genie, weet zeker dat de wereld wordt overgenomen door kunstmatige intelligentievormen en ontwierp maar vast een wiskundig schema als entertainment voor die intelligente machines. Een supersuperieur ganzenbord, met cijfers. Niemand kan het begrijpen, ik al helemaal niet, maar ik beschouw het als een lust voor mijn oog en ik hoop nu maar dat die A.I.’s bij machte zullen zijn om schoonheid te zien (kunstgenot vereist roekeloosheid; is iemand erg slim dan ligt dat moeilijk).

Wacht, ik maak even een lijstje van de werken die je snel over het hoofd ziet (en ten onrechte): 1. Zdenek Kosek, die het weer beïnvloedt (en zijn schema met de vogels deelt.) 2. Hoe maak je een goed schilderij in zeven kenmerken van vader Mark Rothko voor zoon Christopher (onthullend voor Mark). 3. Stanley Brouwns overzicht van zijn toekomstverwachtingen voor het jaar 4000 (no past, only future).

Nee, verkeerd. De kleine knoestige collage Things to do in Hell, van Simon Evans, is natuurlijk nummer 1. Een variatie op de middeleeuwse hel, vol ongekende kwellingen zoals ‘storytelling traffic jam’ en ‘zeitgeist cookbook’ en ‘global desk lamp’. Maar wat doet de kreet ‘Egg’ daar?

Ja, wat doet dat ei daar? Wat doen die luchtvaartmaatschappijen in die roman? Controle is het doel. Alle schema’s, alle rijtjes zijn bezweringsformules. Controle is niet meer dan een plof op een kist.

Aanvulling 28/9: In een eerdere versie van dit artikel hoopte Joyce Roodnat dat Het Nationale Theater ‘Every Brilliant Thing’ opnieuw zou brengen. Het Nationale Theater herneemt het stuk vanaf januari 2023. Dat is hierboven aangepast.