Column | Excuus, ik zie ineens een crime scene

De tijd dendert door, stilzetten lukt niet. En toch doet Fiona Tan een gooi met haar videoinstallaties. Ze zijn dagdromend mooi en nu te zien in het Eye Filmmuseum. Video is iets heel anders dan film. Film is verwikkeld in een race tegen de tijd, video maakt de tijd onschadelijk. Effetjes Fiona Tan gaan bekijken zit er dan ook niet in. Zodra je haar expositie betreedt, zijn haast en horloge belachelijkheden. Je kijkt, je dobbert mee, je neemt de tijd. Of nee, de tijd neemt jou.

Het mooist gebeurt dat in haar werk Inventory (2012), waar zachtvloeiende beelden over zes schermen de inventaris opmaken van het Londense woonhuis van Sir John Soane, de befaamde 19de-eeuwse Britse architect die een indrukwekkende kunstverzameling aanlegde. In het stijlvolle muizenhol vol kunstvoorwerpen uit de Oudheid is sinds zijn sterven in 1837 niets ook maar een centimetertje verschoven. Mocht niet van Sir John. Het doet denken aan antieke grafkamers, waar nabestaanden hun doden met de dood probeerden te verzoenen door hun lichaam met kunst te omringen.

Het is aangrijpend hoe Tans videobeelden jagen op de schim van een gestorven man wiens wil nog altijd geschiedt. Eng is het ook. Of je een mummie van zijn windsels ontdoet. Je ziet een mens die eens was. Of een kat. Of een krokodil. Want dat maakt niet meer uit. Dood is dood.

Lees ook: Nederlanders in klederdracht: klinkt saai, is het niet

Ik ken deze installatie al, maar ik laat me opnieuw hypnotiseren. Wonderlijk, ik zie toch iets anders. Toen zag ik roerloze schoonheid. Nu een crime scene. Onbedoeld door Fiona Tan, maar ik neem mezelf nu eenmaal mee en die zelf is net terug uit Rome waar ze het Museo dell’Arte Salvata bezocht – het Museum van de Behouden Kunst. Het pop-upmuseum toont recent gerestitueerde roofkunst, van een oud-Romeins parfumflesje tot een adembenemend terracotta beeld uit de vierde eeuw voor Christus: Orpheus. Hij luistert, je ziet het meteen.

Het Getty Museum in Los Angeles gaf hem terug, binnenkort gaat hij naar het museum in het Zuid-Italiaanse havenstadje Otranto, in de regio waar grafrovers hem weg namen. Alle gegeven stukken worden hier trouwens in de bek gekeken – musea lieten zich regelmatig een vervalsing aansmeren.

Een gretige verzamelaar stelt geen lastige vragen. Deed Sir John dat wel? Tans video zet aan tot piekeren. Hoe secuur checkte hij de herkomst van al die begeerde voorwerpen, in een land dat jolig loot (‘buit’) en more loot noteerde onder de kiekjes van op de Akropolis gepikte kunstvoorwerpen? Een land waar het British Museum nog altijd teruggave weigert van de friezen die het ‘Elgin Marbles’ blijft noemen – naar de dief, Lord Elgin?

Toen John Soane stierf, zette hij de tijd stil. Fiona Tans video duwt nu tegen de wijzers van de klok. Sir Johns roerloosheid wordt een herinnering, zijn verzameling verdient nader onderzoek. Het is tijd.