In januari 2020 hield de Amerikaanse president Donald Trump op het World Economic Forum een brave toespraak over de Amerikaanse economie. Daarna had hij nog een ontmoeting met de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, waar ook Eurocommissaris Thierry Breton aanschoof.
„Je moet één ding begrijpen”, zei Trump tegen Von der Leyen, „als Europa wordt aangevallen zullen we je in geen geval komen helpen en je niet ondersteunen”. Bovendien, vervolgde hij: „De NAVO is dood en wij zullen vertrekken, we zullen de NAVO opzeggen.” Trump claimde ook dat Von der Leyen nog 400 miljard dollar bij hem in het krijt stond omdat „jullie Duitsers” niet genoeg aan defensie hadden gespendeerd.
Breton vertelde de anekdote deze week op een partijbijeenkomst in het Europees Parlement. De ambitieuze Fransman deed dat niet alleen uit snoeverij: hij gebruikte Trump in zijn poging een Europees industriebeleid voor defensie van de grond te tillen, waartoe ook een fonds van maar liefst 100 miljard euro moet gaan behoren. Met Trump zijn we op ons zelf aangewezen, meende Breton.
De Amerikaanse verkiezingsstrijd is nog maar net begonnen en op weg naar het Witte Huis moet Trump nog tig rechtszaken overleven, de nominatie binnenslepen én Joe Biden verslaan, maar in Brussel spookt hij al rond. Alleen al de dreiging van een Trump-comeback is een politiek fenomeen.
Vlak voordat Breton uit de school klapte, had hij overigens de Duitse minister van Defensie, Boris Pistorius, nog even onder de bus gegooid – zonder diens naam te noemen. Pistorius zei eind vorig jaar dat de EU niet in staat is om Oekraïne zoals beloofd binnen een jaar één miljoen 155 millimeter-granaten te leveren. Breton hield staande dat de EU straks, mede dankzij zijn inspanningen, in staat zal zijn ruim één miljoen granaten per jaar te produceren. En overigens was het niet behulpzaam om als minister van Defensie te verkondigen dat de EU vitale ammunitie niet zou kunnen leveren: „Dat zeg je niet als er oorlog woedt op je continent.”
Breton, formeel belast met de Interne Markt, bestiert in de Commissie een groot imperium – van vaccins, AI, ruimtevaart tot defensie. Hij is niet wars van ingrijpen in de markt en Breton trekt graag aandacht, al was het maar om Breton vooruit te helpen – hij zou zinnen op een nóg belangrijkere EU-job na de Europese verkiezingen, komende juni.
Maar dat Europa nu eindelijk serieus werk moet maken van zijn eigen defensie, daarin heeft de hoekige Fransman met zijn theatrale haar gelijk. Breton vindt dat Europa zich moet wapenen tegen dreigingen van buiten. Europa moet een serieus antwoord hebben op Poetin en zich indekken tegen het risico dat de VS vroeg of laat hun aandacht naar elders kunnen verleggen. Overigens zou Breton ook eens even zijn eigen president onder handen moeten nemen: Frankrijk leverde tot nu toe maar een vijfde van de militaire steun aan Oekraïne die Nederland leverde.
Het was vier jaar terug in Davos niet de eerste keer dat Trump dreigde de NAVO vaarwel te zeggen. Tijdens NAVO-toppen, kort na zijn aantreden in 2017, dreigde hij al de Europeanen aan hun lot over te laten als ze niet snel hun defensie-uitgaven zouden opschroeven. Het bleef bij dreigen, maar de schrik zat er goed in. Zonder de VS kan Europa zich simpelweg niet verdedigen.
Zou een herkozen Trump wel uit de NAVO stappen? Hij zou wel gek zijn, eigenlijk. Iemand moet hem duidelijk kunnen maken dat de VS mede zo machtig zijn omdat het machtige bondgenoten heeft. Het is een van de machtsfactoren waarop de VS beter scoren dan China. Een aantal Europese landen – Polen, Finland, Denemarken – heeft onlangs nog bilaterale defensie-overeenkomsten gesloten met de VS. Bovendien levert de NAVO geld op: veel lidstaten kopen Amerikaanse wapens.
Gezond verstand zegt: niet doen, Donald.
Maar Trump kan ook voor chaos zorgen zonder daadwerkelijk op te stappen: de dreiging alleen is al genoeg. De kern van de NAVO is Artikel 5: allen voor één. De verplichting tot onderlinge bijstand is niet concreet omschreven en nog nooit serieus op de proef gesteld, maar de NAVO is sterk zolang de belofte elkaar bij nood te helpen geloofwaardig is. De informele leider hoeft maar twijfel te laten ontstaan over zijn betrouwbaarheid als partner en het hele bouwwerk begint te wankelen. Een mooier geschenk voor Poetin is natuurlijk niet denkbaar. Openlijk speculeren over de solidariteit in het Atlantisch Bondgenootschap is nu véél gevaarlijker dan voorheen.
Redacteur geopolitiek Michel Kerres schrijft hier om de week over de kantelende wereldorde.
