Column | Een wereld zonder orde: kijken hoe ver je kunt gaan

Een diplomaat in Brussel noemde het geopolitical agenda overload. De conflicten in de wereld volgen elkaar zo snel op dat ook professionals moeite hebben de duistere actualiteit bij te houden. Er dreigt een tekort aan analytisch vermogen, aan granaten én aan verontwaardiging. „Die etnische zuivering in Europa? Ach ja, dat was vorige week.”

Ook als verslaggever raak je snel verzeild op de verkeerde bijeenkomst. Op de agenda voor deze week stonden gesprekken over klimaatdiplomatie, China, de hulp aan Oekraïne en het einde van de Armeense enclave in Azerbeidzjan, Nagorno-Karabach. Het was lastig nog een gaatje te vinden voor oorlog in het Midden-Oosten.

Hangen de recente conflicten met elkaar samen? De brandhaarden hebben in elk geval gemeen dat ze zich afspelen aan de randen van Europa of net daarbuiten. Oekraïne. Nagorno-Karabach. Sahel. Gaza. En dan lopen ook de spanningen in Kosovo nog op.

Het gaat ook vaak om conflicten die bij eerdere uitbarstingen niet werden opgelost, maar slechts gesust. De wereldgemeenschap kwam vaak niet verder dan pleisters plakken. Nu barsten die wonden open.

De oorlog in Oekraïne begon in 2014 en was jarenlang een conflict op de waakvlam, waar toch elk jaar doden vielen. Onderhandelingen en de Minsk-akkoorden konden een invasie niet voorkomen. Het conflict rond Nagorno-Karabach begon met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, leidde drie keer tot oorlog en mondde de afgelopen weken uit in de verdrijving van etnische Armeniërs. Ook hier is vaak en lang door verschillende partijen – VS, EU – bemiddeld. Kosovo is een nooit opgelost restant van het uiteenvallen van voormalig Joegoslavië. Het conflict tussen Israël en de Palestijnen is zo oud als Israël zelf. Er ging al een paar keer een Nobelprijs voor de Vrede naar hoofdrolspelers in het drama.

De nooit geheelde wonden zijn onweerstaanbare aanknopingspunten voor mondiale ontregelaars als Vladimir Poetin. In zijn strijd tegen het Westen is hij een meester in het aanblazen van conflicten. In de Sahel was Frankrijk geen partij voor de door Poetin gestuurde Wagner-huurlingen. Als de spanningen met Kosovo weer eens oplopen, zoekt de Servische president Aleksandar Vucic snel rugdekking bij Moskou. „Rusland heeft nog steeds genoeg middelen om conflicten aan te wakkeren en ze te veranderen in complete tragedies”, zei president Zelensky deze week bij de NAVO.

Er is nog geen bewijs voor Russische bemoeienis met de aanval van Hamas, maar de onrust in het Midden-Oosten is wel een regelrecht cadeau voor Poetin. De aanval leidde meteen tot de vraag of de VS wel in staat zijn om twee bondgenoten in oorlog ter zijde te staan. Geen probleem, zei Washington. „Wij zijn het sterkste land ter wereld”, zei de Amerikaanse minister van Defensie in Brussel. Daarnaast proberen Russische propagandisten punten te scoren door het Westen de schuld te geven van het geweld.

„Het is moeilijk te zeggen of de huidige conflicten met elkaar verbonden zijn”, zei minister van defensie Kajsa Ollongren desgevraagd in de marge van een NAVO-vergadering. „Je moet je altijd afvragen wie welke belangen heeft. Een ding is zeker. Poetin zou verguld zijn als wij Oekraïne de rug zouden toekeren vanwege de Hamas-aanval in Israël. Dat moeten we niet doen. Het is niet zo dat één iemand dit allemaal aanstuurt. Maar instabiliteit leidt tot meer instabiliteit.”

De proliferatie van conflicten doet sommigen verlangen naar een tijd waarin de VS zichzelf nog zagen als de mondiale politieman. In een tijd dat autocraten, met geweld, dreiging, geld of desinformatie proberen de wereld naar hun hand te zetten, lijkt een democratische agent een zegen. Maar die agent heeft ook een paar fikse miskleunen op zijn geweten, denk Irak, Afghanistan. En vaak kwamen ook de VS niet verder dan pleisters plakken.

Nostalgie is een slechte leidraad. De wereld van hypermacht VS is simpelweg niet meer. De orde in de wereld die die macht kon afdwingen, voor zover dat al ooit zo was, is er ook niet meer. De macht raakt verdeeld over meerdere polen, we leven nu in een wereld waarin iedereen kijkt hoever hij kan gaan. De VS vormen één van die polen. In Oekraïne en in Israël komen ze hun verplichtingen in elk geval na. In plaats van terug te verlangen kan het Westen zich er beter op voorbereiden dat het meerdere brandhaarden tegelijkertijd moet kunnen bestrijden.