Cellist Abel Selaocoe combineert Zuid-Afrikaanse en Europese muziek: ‘Voor mij zijn dat nooit losse genres geweest’

Je hebt al een paar kansen gehad om de Zuid-Afrikaanse cellist Abel Selaocoe (31) in Nederland te horen spelen. Hij was vorig jaar op festival Wonderfeel in ‘s-Graveland, op festival September Me in Amersfoort en afgelopen zomer nog in het Amsterdamse Concertgebouw. Selaocoe valt op met zijn aanstekelijke, krachtige en soms ronduit rauwe, aardse mix van Europese klassieke muziek en Zuid-Afrikaanse muziek. Deze zomer was hij al even in Nederland om met philharmonie zuidnederland zijn eerste eigen celloconcert te spelen: Four Spirits. Wie dat gemist heeft, krijgt vrijdag en zaterdag (22 en 23 september) een herkansing op de twee jubileumconcerten van philzuid in Eindhoven en Maastricht. Hoewel, van concerten spreekt Selaocoe liever niet. „Ik noem ze graag samenkomsten.”

Dat muziek bij samenzijn hoort, leerde Selaocoe als kind al, vertelt hij via een videoverbinding vanuit zijn woonplaats Manchester in het Verenigd Koninkrijk. Selaocoe komt uit een township net buiten Johannesburg in Zuid-Afrika. „Alle kunsten zijn daar vermengd. Als mensen samenkomen tekenen ze, maken ze muziek, wordt er gedanst en klinken er verhalen. Losse woorden daarvoor bestaan er eigenlijk nauwelijks. Pas toen ik cello ging spelen, toen was er ineens het kader ‘muzikant’.

Mijn broer inspireerde me, hij is een geweldige fagottist. Er is niemand die zichzelf zo goed bezig kan houden met muziek om afgeleid te zijn van problemen in het leven. Hij wilde dat ik dat ook leerde en nam me mee naar een muziekschool. Ik heb nog even fluit geprobeerd, maar het werd cello, omdat je daar zo’n beetje alles op kan spelen.”

Europese klassieke instrumenten waren er niet heel veel in de township, maar ze waren er zeker, vertelt Selaocoe. „In de apartheid mochten zwarte mensen geen westerse klassieke muziek spelen en geen ballet dansen. Als daad van verzet werden klassieke muziek en balletdansen juist populair onder zwarte mensen. En wie zich verzette tegen de witte cultuur, kwam er al snel achter dat je natuurlijk ook Afrikaanse muziek kunt spelen op een fagot of een cello. Een instrument is geen genre, geen koloniaal symbool. Een instrument is een gereedschap. Op de muziekschool leerde ik Bach, thuis zong en speelde ik met iedereen Zuid-Afrikaanse muziek.”

Muziektraditie

Als het om de westers-Europese klassieke traditie gaat is Selaocoe op school in Zuid-Afrika en later aan het Royal Northern College of Music in Manchester vooral van barokmuziek gaan houden. Op zijn cd Where is home zette hij naast eigen muziek en stukjes cellosonate van Bach een cellosonate van Giovanni Benedetto Platti. „Ik denk omdat barokmuziek me een enorm gevoel van vrijheid geeft. Er is veel improvisatie in barokmuziek: je moet dingen zelf invullen binnen een vaststaande structuur. Dat lijkt erg op hoe Afrikaanse muziek werkt. Trouwens, veel harmonieën van Europese barokmuziek en Zuid-Afrikaanse muziek komen overeen. Toen missionarissen naar Afrika kwamen, namen ze christelijke muziek mee. Die hebben de Afrikaanse mensen gehoord en zich eigen gemaakt. Soms hoor ik Afrikaanse muziek in barokmuziek. Dat inspireert me heel erg.”

„Het is trouwens een misvatting dat ik westerse klassieke muziek speel en dat meng met pure, traditionele Afrikaanse muziek”, wil Selaocoe even rechtzetten. „Ik heb thuis niet twee potjes geconcentreerde muziektraditie staan waaruit ik snufjes pak die ik over mijn cello strooi. Die Afrikaanse inbreng is evengoed niet ‘puur’. De tradities zijn allebei onderdeel van mijn DNA, en daar zijn het nooit twee gescheiden genres geweest. ‘Puur’ bestaat ook niet, in die zin dat je bij het doorgeven van een traditie niet kunt verwachten dat de volgende generatie het precies zo zal doen als jij het deed. Ik probeer de beste manier te vinden om de menselijkheid in déze tijd in muziek te uiten; soms is dat met iets dat traditioneler klinkt, soms met iets dat nieuw klinkt. Zoiets gaat intuïtief.”

Zingen bij cellosuites

Wie hem heeft horen optreden weet ook: in de muziek van Selaocoe heeft zijn stem een bijna even groot aandeel als zijn cello. Het liefst tegelijkertijd; alles tussen zachtjes murmelende zang tot en met rauwe keelklanken kan hij bij het spelen voortbrengen. „Zingen komt eerst, altijd. Iedereen zingt, niet alleen in de Afrikaanse cultuur. Ieders voorouders zongen. Pas na zang komt een instrument, want op een instrument speel je een vertaling van je stem. Als je je instrument bespeelt alsof het een stem is, kun je verbinding maken met iedereen.”

Zelfs in cellosuites van Bach, heilig cellorepertoire waarbij veel mensen gewend zijn om hun mond te houden, zingt Selaocoe: „Als ik dat doe, dan heb ik daar goed over nagedacht. Veel delen van de cellosuite zijn bijvoorbeeld eeuwenoude dansen. Neem de ‘sarabande’, waarvan iedereen zegt dat die uit Spanje komt. Dat is wel zo, maar de Spanjaarden hebben het ook weer ergens vandaan gehaald, namelijk: Midden- en Zuid-Amerika. En de connectie tussen Zuid-Amerika en Zuid-Afrika, waar altijd wordt gezongen, is groot. Als je maar ver genoeg teruggaat, vind je altijd een connectie.”

Zijn eigen celloconcert Four Spirits ging in maart in Glasgow in première. Het stuk gaat volgens Selaocoe over „de vier spirituele invloeden op het Zuid-Afrikaanse leven. In het eerste deel hoor je ‘het oude en het nieuwe’, dat is ook een verwijzing naar mijn tante die altijd zegt dat je in alles wat er nu gebeurt advies kan vragen aan je voorouders. Het tweede deel gaat over kinderen. Want: als je beslissingen moet maken, luister dan naar de raad van kinderen. De derde spirit gaat over het universele recht om te bidden, op welke manier dan ook. En de vierde gaat over samenkomen; over één zijn met iedereen om je heen.”

https://www.youtube.com/watch?v=mJZ4zd7Acq0