Cate Blanchett over ‘Tár’: ‘Vanuit haar perspectief is ze de held in dit verhaal’

Overal spelen machtsdynamieken, ook in deze ruimte, stelt actrice Cate Blanchett. „Je kunt er niet aan ontsnappen.” Ze zit samen met de regisseur van Tár, Todd Field, voor een tiental journalisten in een Berlijns luxehotel. Tweevoudig Oscarwinnaar Blanchett speelt de extreem getalenteerde, enorm charismatische én meesterlijk manipulatieve dirigent Lydia Tár die van haar voetstuk valt door machtsmisbruik.

De actrice heeft een goede antenne: in het zaaltje woedt tussen de journalisten inderdaad een stille, maar felle strijd om zo veel mogelijk vragen te stellen aan de vrouw die net zo gemakkelijk een koninklijke elf speelt (Lord of The Rings) als een elitaire neurotische New Yorker (Blue Jasmin). Knarsetandend horen ze seconden wegtikken terwijl een opdringerige Berlijnse boulevardjournalist het verzoek van collega’s vooraf negeert om geen triviale vragen te stellen over de opnames in de Duitse hoofdstad. Field legt uit waarom zijn film in Berlijn speelt: het Amerikaanse personage Lydia Tár is dirigent van de Berliner Philharmoniker omdat ze „de top wil bereiken”. Duitsland is „de navel van de concertwereld en de absolute top is Berlijn, niet Londen of New York”. Blanchett weidt uit over haar Australische vrienden in de Duitse hoofdstad. En dan gaat het eindelijk over macht, hét onderwerp van de film.

Lees ook de recensie: Is dirigent Lydia Tár alleen jager of toch ook prooi? (●●●●●)

Misbruik van haar positie

In een veelbesproken scène zet Lydia Tár tijdens een college een jonge student op zijn plek nadat deze verklaart de muziek van Bach niet serieus te nemen wegens het „misogyne leven” van de componist. Ze doet dat even eloquent als vernietigend. Vilein gemonteerde opnames van haar les belanden online. Beseft Lydia zelf wanneer ze de lijn overschrijdt tussen het verdedigen van kunstzinnige opvattingen en misbruik van haar positie?

Volgens Blanchett is Lydia oprecht verbaasd over hoe ze wordt gepercipieerd. Blanchett: „Ze is vanuit haar eigen perspectief de held in dit verhaal.” Volgens de actrice zijn mensen immers in hun zelfbeeld altijd „de held” en denken we allemaal: „Waarom zien mensen mij zo, dat heb ik nooit bedoeld”. Blanchett: „Lydia ziet op dat moment een student die met knikkende knieën onzin verkoopt over Bach terwijl hij niet eens het boek van Albert Schweitzer las. Ze probeert hem op talloze manieren naar haar te laten luisteren, nodigt hem naast haar uit aan de piano. Maar hij staat er niet voor open en zij heeft weinig tijd. Dus als hij vertrekt, controleert ze ook niet of alles goed met hem gaat.

„Gebrek aan tijd is voor iedereen schadelijk. Tegenwoordig haasten we ons allemaal van afspraak naar afspraak, willen we meteen ter zake komen en hebben we geen tijd voor nuances. Lydia is het slachtoffer van omstandigheden waarmee we allemaal worstelen.”

Blanchett wijst erop dat de kijker weinig feiten meekrijgt over het verhaal dat Lydia’s status echt aan het wankelen brengt in de film. „We oordelen vaak erg snel over belangrijke relaties die openbaar worden terwijl we er weinig tot geen informatie over hebben. De film maakt meteen duidelijk dat het complex ligt, dat is zijn kracht. Hij opent met twee mensen die kijken naar een persoon en berichten sturen met de vraag: ‘Houd je nog van haar’. Er zijn vormen van misbruik die niet fysiek zijn.”

Volgens de actrice is het publiek door Fields ‘fly on the wall’-filmstijl ook veel meer op de hoogte van Lydia’s psychologie dan zijzelf. „Wat ook vaak het geval is in het echte leven: als je middenin iets zit waardoor je echt gepassioneerd bent, denk je niet na hoe je overkomt of klinkt. Dan ben je alleen maar bezig met wat je wil overbrengen.”

Vrouwelijke chef-dirigent

Lydia Tár gedraagt zich niet anders dan sommige mannen in haar positie. Waarom maakte Field van zijn hoofdpersoon dan een vrouw? De regisseur wijst er eerst op dat er nooit een vrouwelijke chef-dirigent is geweest bij enig groot Duits orkest, noch bij een van de Amerikaanse ‘big five-orkesten’. Afgelopen week werd bekend dat de Berliner Philharmoniker voor het eerst in zijn 141-jarige bestaan een vrouwelijke concertmeester heeft aangesteld. In de film heeft Lydia Társ vrouw, een violiste gespeeld door de Duitse actrice Nina Hoss, deze functie. Field: „Dat maakt dit verhaal tot een sprookje.”

Maar hij wilde het „fenomeen macht” onderzoeken, welke invloed het heeft. „Jammer genoeg zijn er duizenden jaren aan voorbeelden van mannen die zich aan machtsposities vastklampen en wat dat met hen doet. We lezen dagelijks over machtsmisbruik door mannen, eindelijk. Maar daardoor hebben mensen ook geconditioneerde reacties. Wij wilden daar met deze film van loskomen en echt kijken naar macht.”

Dat Lydia Tár een vrouw is, helpt om met een meer genuanceerde blik te kijken, vult Blanchett aan. „En naar hoe moeilijk het is om macht los te laten. We verlangen allemaal naar een positie met autoriteit en invloed, maar heb je die, dan is het eigenlijk het dapperste wat je kunt doen hem meteen los te laten. Want macht tast mensen aan en verandert ze.”

Marin Alsop, chef-dirigent van het Vienna Radio Symphony Orchestra, had felle kritiek op Tár en vond het „hartverscheurend” om te zien hoe een vrouw in die positie als een misbruiker werd voorgesteld. Het zou volgens haar olie op het vuur zijn voor mensen die zich al afvragen of vrouwen geschikt zijn om leiding te geven. Ook in Berlijn stelt een van de journalisten dat je eigenlijk hoopt dat vrouwelijke dirigenten hun macht niet zouden misbruiken op dezelfde manier als mannen als Plácido Domingo.

Elegant en nobel

Blanchett: „Toen ik in de filmindustrie begon hadden mensen het er alleen over of actrices aantrekkelijk waren, sympathiek overkwamen, mooi waren. Het palet aan emoties dat je als vrouw kon spelen was heel beperkt. Nog steeds leeft het gevoel dat een vrouw in de hoofdrol elegant en nobel moet zijn, de kijker naar een prachtige, betere plek moet leiden. Maar vrouwen zijn mensen. Ze zijn onvolmaakt, maken fouten, zijn wispelturig. Dat is waar het drama zit.”

Blanchetts arm schiet omhoog als ze begint over Shakespeare’s MacBeth. Geanimeerd zet ze haar woorden kracht bij met door de lucht dansende handen, als Lydia Tár die uitlegt wat de kern van dirigeren is. „Lady MacBeth is een buitengewoon personage, zonder haar zou MacBeth niet werken als toneelstuk. Ze valt op om haar kwetsbaarheid, maar ook om haar macht en complexiteit.”

Lydia Tár maakt volgens Blanchett „een diepgaande, dramatische verandering” door. „Ik dacht nooit zo na over gender, maar we hebben het er nu continu over. Blijkbaar zien we niet vaak vrouwen in een hoofdrol met een complex karakter, waarbij je als kijker niet meteen weet wat je erbij moet voelen.

„Het is niet gemakkelijk om je te verhouden tot Lydia’s vermeende gedrag, tot je ziet wat ze doet en waarvoor ze staat. Dat geeft een ongemakkelijk gevoel, maar maakt de film hopelijk spannend. Daarom is het zo fijn dat mensen hem een tweede keer zien om elementen te zoeken die ze over het hoofd zagen.”

Stagiair belichting

De credits van Tár rollen aan het begin van de film over het scherm, in plaats van aan het slot. De naam van onder meer de stagiair belichting en Blanchetts dirigeer-coach worden vermeld vóór Field en zijn hoofdrolspeelster. Waren de regisseur en actrice zich door het onderwerp extra bewust van machtsverhoudingen op hun eigen set? Field: „Enorm bewust. De beslissing over de eindcredits maakten we al helemaal aan het begin. Niet alleen wegens het thema van de film, ook omdat Cate en ik tijdens de pandemie erg veel films keken. Tussen de credits staan vaak onze vrienden, maar zoek je ze dan moet je het beeld stopzetten omdat ze zo snel voorbijrollen. Daar heb ik een hekel aan. Als je iemand credits geeft, doe het dan goed.”