Biden en Xi praten tenminste weer, en deze zes punten staan op hun agenda

De wereld staat in brand, maar er is een geopolitiek lichtpuntje: de verhoudingen tussen de VS en China komen in rustiger vaarwater. De landen blijven het over vrijwel alles fundamenteel oneens, maar tonen na jaren van oplopende spanning de wil om te voorkomen dat diepe verschillen van inzicht ontaarden in een militair conflict.

Hoe rustig het vaarwater precies wordt, zal blijken tijdens een topontmoeting tussen de Amerikaanse president Joe Biden en zijn Chinese ambtgenoot Xi Jinping, deze woensdag. De wereldleiders treffen elkaar in de marge van de APEC-top in San Francisco. De APEC (Asia-Pacific Economic Cooperation) richt zich op economische samenwerking tussen 21 landen rondom de Stille Oceaan. Naast China en de VS zijn ook Rusland en Taiwan lid van deze club.

Lees ook Na vertrek Chinese panda’s ‘blijft een leegte achter’ in Washington

Veel eerder belangrijke onderwerpen lijken een beetje vergeten: mensenrechten van minderheden en dissidenten in China bijvoorbeeld. Of de spionageballon die over de Verenigde Staten vloog. Tot een ronkende gezamenlijke slotverklaring zullen de twee niet komen, wel tot het beperken van de schade. Dit zijn de zes belangrijkste thema’s voor Xi en Biden:

1 Internationale brandhaarden

Inzake de oorlog in Gaza en de Russische invasie van Oekraïne staan China en de VS tegenover elkaar. China heeft de terreuraanval van Hamas niet specifiek veroordeeld. Het hamert op een staakt-het-vuren en op een tweestatenoplossing, en toont meer sympathie voor de Palestijnen dan voor Israël, maar speelt tot nu toe een weinig actieve diplomatieke rol in het conflict. Ondertussen houdt China de door sancties geplaagde Russische economie overeind. Beijing spreekt net als Moskou niet van een invasie of van een oorlog in Oekraïne. Volgens China is het de NAVO, onder leiding van de VS, die Rusland tot zijn acties in Oekraïne heeft gedwongen.

De VS hebben zich vrijwel onvoorwaardelijk achter Israël geschaard en zowel Biden als zijn minister van Buitenlandse Zaken reisde naar het Midden-Oosten om Israëls buurlanden en vooral Hezbollah en Iran buiten het conflict te houden. Amerikaans geld en wapens houden het Oekraïense verzet tegen Rusland in leven.

Lees ook De kans op ‘ongelukken’ tussen China en de VS is gevaarlijk groot geworden

Biden weet dat hij Xi niet aan zijn kant krijgt in beide oorlogen, maar hoopt op zijn hulp om verdere escalatie te voorkomen. De Amerikanen proberen China ervan te weerhouden Rusland wapens te leveren. En Biden hoopt dat Xi zijn goede banden met Iran gebruikt om enige ambitie die daar leeft om zich met Gaza te bemoeien te smoren.

In Chinese ogen gooien de VS overal in de wereld olie op het vuur als er conflicten ontbranden. Wapenleveranties aan Israël en Oekraïne zouden de VS volgens China niet alleen doen om hun eigen wapenindustrie te spekken. Het doelbewust vergroten van de algehele chaos in de wereld zou een Amerikaanse strategie zijn om de onvermijdelijke opkomst van China te stuiten. Xi zal blijven hameren op de juistheid van het Chinese standpunt. Het is een belangrijke reden waarom de VS en China niet fundamenteel nader tot elkaar komen.

2 Taiwan

Taiwan is voor China zonder twijfel het cruciaalste punt op de agenda. China is bang dat Taiwan in januari 2024 opnieuw een president zal kiezen die Taiwan niet ziet als onderdeel van China, maar als onafhankelijke staat. China ziet Taiwan, waar de verslagen nationalisten van Chiang Kai-shek in 1949 naartoe vluchtten, als een provincie die vroeg of laat weer met het vasteland herenigd moet worden. China vindt dat de VS steeds verder opschuiven naar het ondersteunen van separatisme van Taiwan.

De VS erkennen Taiwan formeel niet als land, maar hebben een zeer nauwe band met het eiland, dat ze zien als een belangrijke democratische en technologische partner. En ze vrezen dat de toegenomen militaire activiteiten van China in de regio de opmaat vormen voor een aanval op Taiwan. Biden zei vorig jaar dat de Amerikaanse krijgsmacht het eiland zal verdedigen als dat gebeurt. Ook schonk zijn regering recent wapens aan Taiwan.

Xi zal van Biden verlangen dat hij ondubbelzinnig duidelijk maakt dat de VS een Taiwanees onafhankelijkheidsstreven niet ondersteunen. Biden zal Xi willen ontmoedigen met Chinese desinformatie de Taiwanese verkiezingen te beïnvloeden – laat staan de komende Amerikaanse presidentsverkiezingen.

3 Herstel van de militaire banden

Van één ding zijn beide grootmachten wel doordrongen: de kans op een militair conflict tussen de VS en China is de laatste jaren sterk toegenomen. Terwijl beide zeggen daar niet op uit te zijn. Beide zijn veel actiever rondom Taiwan en in de Zuid-Chinese Zee. Een kleine aanvaring of een militair misverstand kan dan per ongeluk escaleren tot een gewapend conflict of zelfs tot een oorlog.

Lees ook Een roestend schip moet China op afstand houden

Het risico daarop is vergroot door het feit dat China ruim een jaar geleden, naar aanleiding van het bezoek van de toenmalige voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi aan Taiwan, alle formele militaire contacten met de VS heeft verbroken. De Chinese militaire leiding communiceert dus niet met de Amerikaanse over de veiligheid op het water. Het herstellen van die communicatie is „het belangrijkste agendapunt” voor de ontmoeting, zei Bidens voornaamste veiligheidsadviseur zondag.

China heeft op het moment geen minister van Defensie: Li Shangfu werd onlangs uit die functie ontheven en is nog niet vervangen. Daarmee is ook een probleem uit de weg geruimd: Li stond op een Amerikaanse sanctielijst voor een wapendeal met Rusland. China was daar woedend over, en Li ging een ontmoeting met zijn Amerikaanse tegenhanger steeds uit de weg.

4 Handel, (on)eerlijke concurrentie en economie

Een deel van de Amerikaanse animositeit tegen China de afgelopen jaren heeft te maken met de vrees dat het Aziatische land de VS snel als grootste economie voorbij zou streven. Onder president Donald Trump leidde dat tot handelsbarrières, volgens de Republikeinen een straf voor oneerlijke concurrentie: het stelen van intellectueel eigendom, en goedkope productie die Amerikaanse banen zou kosten.

Lees ook Het Pentagon zette Nederland onder druk: ASML moest voorkomen dat kennis over chips in Chinese handen viel

Democraat Biden brak daar niet mee. Sterker nog, Chinese elektrische auto’s worden van de Amerikaanse markt geweerd, en sommige halfgeleiders en de apparaten waarmee die gemaakt worden mogen niet naar China worden geëxporteerd, uit angst dat ze voor militaire ontwikkeling gebruikt worden – met bijvangst dat dit de Chinese technologie en de economie kan afremmen. „Managing competition”, noemen de Amerikanen dat. Xi hoopt dat Biden minimaal kan toezeggen dat er geen nieuwe sancties of heffingen bij komen.

Ondertussen worden vooral Amerikaanse consultancybedrijven beschuldigd van spionage en het stelen van staatsgeheimen, want de Chinese staatsveiligheidswetten zijn veel strenger geworden. Xi hecht meer waarde aan nationale veiligheid en stabiliteit dan aan economische groei. De Chinese economie is na de coronapandemie veel slechter hersteld dan de Amerikaanse.

Een dakloze slaapt op straat buiten het veiligheidshek dat is opgericht rond het conferentiecentrum in San Francisco waar deze week de APEC-top plaatsvindt. De Californische stad telt veel daklozen, waaronder verslaafden aan fentanyl. Beheersing van de handel in grondstoffen daarvan is een van de agendapunten tussen Biden en Xi.

5 Fentanyl

Een voor de VS zeer ongewenste handel is de illegale import van de drug fentanyl. Deze zwaarverslavende synthetische opioïde is doodsoorzaak nummer één onder Amerikanen tussen de 18 en 45 jaar. De grondstoffen hiervoor importeren de Mexicaanse kartels, die de drug naar de VS smokkelen, veelal uit China. Biden staat onder druk van Republikeinen die vinden dat zijn grensbeleid naast toegenomen illegale migratie ook de schuld is van 150 Amerikaanse overdoses per dag. De VS hebben al sancties aangekondigd tegen Chinese producenten, maar hopen ook dat Xi ingrijpt. Het zou voor China een vrij pijnloos gebaar van goede wil zijn.

Lees ook Eén flat, één weekend, zeven drugsdoden

6 Klimaat

De Amerikaanse klimaatgezant John Kerry zat eerder deze maand vier dagen rond de tafel met zijn Chinese ambtgenoot Xie Zhenhua. Op de laatste dag van dat bezoek kwam China met een voorstel om de uitstoot van methaan terug te dringen. Methaan is na kooldioxide (CO₂) het belangrijkste broeikasgas. China gaf ook aan dat het de internationale samenwerking op dit gebied actief wil stimuleren.

Als er, net als in 2014, een nieuw, substantieel klimaatakkoord komt tussen de VS en China, zou dat het meest tastbare bewijs zijn dat de landen weer op de weg naar samenwerking zitten.