Artsen zonder Grenzen: Italiaanse wet tegen reddingsschepen van ngo’s is ‘cynische pesterij’

Het schip is 77 meter lang, 21 meter breed en vaart onder Noorse vlag. Normaal gesproken doorkruist het de Middellandse Zee, om met een 21-koppige ploeg van Artsen zonder Grenzen aan boord migranten uit het water te redden. Maar de Geo Barents ligt voor anker, in het Oost-Siciliaanse stadje Augusta. Twintig dagen lang mag het schip van de Italiaanse autoriteiten niet uitvaren.

Dat besluit gaat regelrecht ten koste van migranten, zegt de 36-jarige Belgische Caroline Willemen, die vanuit Rome de reddingsoperaties van de ngo coördineert. „Het is cynisch en onnodig.”

Waarom ligt jullie schip voor anker?

Willemen: „Het is het gevolg van nieuwe wetgeving die de Italiaanse regering vorig jaar geïntroduceerd heeft. De Italiaanse autoriteiten vroegen ons de informatie te delen van de Voyage Data Recorder (VDR), een instrument vergelijkbaar met de zwarte doos van een vliegtuig. We delen altijd alle informatie over onze reddingsacties met de autoriteiten. Italië weet van elke redding af, al voordat ze begonnen is. Maar de VDR lees je alleen uit als het schip zinkt, of in brand vliegt. En dat uitlezen gaat niet zomaar, daar moet een softwaretechnicus bij komen. Dat leek ons onnodig.”

Lees ook Wie migranten helpt, wordt tot crimineel gemaakt

Wat willen de Italianen hiermee bereiken, volgens jullie?

„Het is pesterij. We worden al jaren belemmerd in ons doen en laten. Hulpverleners worden gecriminaliseerd, en we moeten vaak lang wachten tot we een veilige haven toegewezen krijgen.

„Onder de jongste ngo-wet mogen we nog maar één reddingsactie per keer doen: elke keer dat we vluchtelingen oppikken, moeten we hen meteen naar een haven brengen. Normaal ondernamen we gemiddeld vier reddingsacties op één tocht, met gemiddeld 280 overlevenden die we oppikten. Het zijn ook weleens elf reddingsacties in één keer geweest.

„Ook krijgen we tegenwoordig steevast havens toegewezen in Noord-Italië, waardoor we tot wel duizend kilometer moeten omvaren, soms zelfs om de hele Italiaanse laars heen. Door dat omvaren kunnen we zo een week ons eigenlijke werk niet doen. Dit is een slinkse manier om ons werk te belemmeren. Officieel is dit om de druk op de ontvangstcentra in Zuid-Italië te verlichten. Maar dat is een drogreden: het zou veel efficiënter zijn om mensen per bus naar het noorden te brengen dan per boot. Bovendien is er bewijs dat ze soms juist per bus naar het zuiden gebracht worden nadat wij ze in Noord-Italië afgezet hadden.

„Van alle geredde migranten in Italiaanse wateren komt zo’n 15 procent voor rekening van de ngo’s. Anderen slagen er zelf in om de Italiaanse kust te bereiken, of worden door de Italiaanse kustwacht gered. De kustwacht hoeft hen niet in het noorden af te leveren.”

De Italiaanse autoriteiten redden zelf dus meer mensen dan jullie. Waarom hebben ze het dan zo op de ngo’s gemunt, denkt u?

„Het probleem is denk ik dat wij getuige zijn van ongeregeldheden. Wij zien bijvoorbeeld hoe de Libische kustwacht, die financieel gesteund wordt door Italië en de Europese Unie, gewelddadige intercepties uitvoert. Vluchtelingen worden geslagen, rubberbootjes wordt de pas afgesneden, mensen vallen in het water en verdrinken. Er zijn ngo’s die dit op video vastleggen. Pottenkijkers zijn ongewenst.”

Wat is het gevolg van de wet?

„Het gevolg is dat er meer mensen verdrinken, of onderschept worden door de Libische kustwacht, waarna ze daar opnieuw in een detentiecentrum belanden, waar ze onderworpen worden aan dwangarbeid, uitbuiting en geweld. Deze wet maakt migratie dodelijker.”

Je zou ook kunnen zeggen: Italië treedt hard op tegen migratie, zoals veel Europese burgers verlangen.

„Wanneer er tientallen vluchtelingen omkomen, zoals vorige week voor de kust van Calabrië, is de publieke verontwaardiging groot. Maar wanneer je diezelfde mensen wél redt, gaat het alleen nog maar over het beperken van de migratiestroom. Ze mogen niet levend aankomen én niet dood aankomen.

„Op de dag dat deze scheepsramp gebeurd was, kreeg ik de vraag: waren het wel echte vluchtelingen, of waren het gelukszoekers? Ik denk dan: is die vraag op zo’n moment relevant, als er mensen gestorven zijn? Overigens waren de meesten wel voor asiel in aanmerking gekomen.”

Vluchtelingen mogen niet levend aankomen én niet dood aankomen

De Italiaanse premier Giorgia Meloni zag in de schipbreuk het bewijs dat Europa moet verhinderen dat er nog migranten op bootjes stappen. Wat vindt u daarvan?

„Het is een illusie dat dat kan. Wie Afghanistan of Syrië ontvlucht, weet welk risico hij neemt. En naar Libië wil niemand terug, ook al weten ze dat ze kans lopen om te sterven tijdens de vlucht. We hebben mensen opgepikt die al voor de achtste keer uit Libië probeerden te vluchten. Alles is beter dan de Libische hel.”

Lees ook Een week na de scheepsramp: ‘Er kwam helemaal niemand om te helpen’

En het argument dat ngo’s met hun aanwezigheid migranten lokken?

„Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het niet waar is dat wij de ‘taxi’s van de zee’ zouden zijn. De push-factor, de redenen voor mensen om te vluchten, is veel groter dan een eventuele ‘pull’ in de vorm van reddingsschepen. Ook goed weer is doorslaggevender dan onze aanwezigheid. De cijfers onderstrepen het: afgelopen maanden zijn wij in onze activiteiten beperkt, maar het aantal bootvluchtelingen neemt toe. In de eerste twee maanden van dit jaar is het aantal migranten dat aankwam in Italië bijna verdrievoudigd ten opzichte van vorig jaar.”

De Italianen willen u niet in hun wateren hebben. Waarom bent u er desondanks?

„Het is een plicht om mensen te redden. Wij zijn er omdat Europa tekortschiet. Wij zouden graag overbodig zijn.”