Amerika wil niet zonder z’n kleine regionale banken, maar hoe hou je ze overeind?

Welke Amerikaanse bank is de volgende dominosteen? Het lijkt inmiddels niet meer de vraag óf er opnieuw in de Verenigde Staten paniek ontstaat over een kleine regionale bank, maar wélke bank dat wordt.

De week begon met de redding van First Republic door JP Morgan, de grootste bank van de VS. Dat deed de financiële markten iets kalmeren, maar al snel werd een volgend slachtoffer gevonden: PacWest. Na het nieuws dat die bank op zoek was naar „strategische opties” en naar financieringspartners, kelderde het aandeel. Ook andere regionale banken zagen hun koersen ineenzakken.

De aanhoudende paniek werpt inmiddels in de VS de vraag op of de huidige middelen om het voor de economie zo belangrijke bankenstelsel te schragen nog wel werken. De discussie concentreert zich vooral op het depositogarantiestelsel dat in de VS nu tegoeden tot 250.000 dollar garandeert (in Europa loopt de garantie tot 100.000 euro). Zorgt de manier waarop die nu is georganiseerd voor extra paniek onder rekeninghouders en beleggers?

Een depositogarantiestelsel is er juist voor bedoeld om bankruns te voorkomen. Mocht een bank omvallen, dan kunnen rekeninghouders toch altijd bij hun geld. Het idee is dat rekeninghouders hierdoor bij negatief nieuws over hun financiële instelling niet meteen hun biezen pakken en al hun geld opnemen.

In de VS was een domino aan bankruns in de jaren dertig van de vorige eeuw de reden dat daar een landelijk depositogarantiestelsel werd opgetuigd. Met de oprichting van de Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC) in 1934, waarmee spaarbedragen tot 2.500 dollar werden gegarandeerd, keerde inderdaad de rust in de Amerikaanse bankensector terug. In 1934 gingen slechts negen banken failliet, terwijl dat er in de vier jaar daarvoor nog negenduizend waren.

Omvang drie bankbalansen

Anno 2023 gaat het niet meer om duizenden failliete banken – onder de FDIC vallen in totaal net meer dan vierduizend banken. Maar de val van Silicon Valley Bank (SVB), Signature en First Republic in de afgelopen maanden heeft wel grote impact. De balansen van de drie banken zijn samen net wat groter dan alle Amerikaanse banken die tijdens de kredietcrisis omvielen die onder het FDIC-garantiestelsel vielen (als zakenbanken vielen Lehman Brothers en Bear Stearns daar niet onder).

De pijn zit in de grens in het depositogarantiestelsel: boven de 250.000 dollar zijn tegoeden niet meer gegarandeerd. Daarmee is niet gezegd dat de tegoeden daarboven bij een ongecontroleerd faillissement van een bank weg zijn. De kans is echter groot dat rekeninghouders een hele tijd niet bij hun geld kunnen: pas nadat het faillissement is afgewikkeld en de bezittingen zijn verkocht. En of het volledige bedrag terugkomt is ook de vraag.

Bij SVB, Signature en First Republic speelde de garantiegrens een grote rol. Een groot deel van hun klanten had meer dan 250.000 dollar op hun rekening staan. Zodra onder die rekeninghouders bekend werd dat hun bank financiële problemen had, haalden ze massaal hun rekening leeg. Zo haalden klanten van First Republic in het eerste kwartaal 100 miljard dollar bij de bank weg, meer dan een halvering.

Daarmee versterkten de klanten de financiële sores van hun (voormalige) bank nog meer. Om voldoende liquide middelen te hebben om het spaargeld uit te keren, moesten de banken namelijk leningen en andere bezittingen tegen verlies verkopen. Een van de oorzaken van de val van SVB was de bekendmaking van een verlies van 1,8 miljard dollar op de gedwongen verkoop van Amerikaanse staatsobligaties die in de boeken stonden voor 21 miljard dollar.

Na het faillissement van SVB – door de leegloop van de spaarrekeningen moest de FDIC ingrijpen – keerde de rust pas op de financiële markten terug nadat voor die bank ook de tegoeden van boven de 250.000 dollar werden gegarandeerd. Vlak daarna liet de minister van Financiën Janet Yellen doorschemeren dat ook voor andere banken in de stress te willen doen, maar voor de financiële markten was dat maar kortstondig een geruststelling. Nu PacWest staat te wankelen en ook rond Western Alliance roddels gingen over een onderzoek naar „strategische opties”– wat inmiddels is ontkend door de bank, wordt de kritiek op het huidige systeem steeds luider.

De prominente hedgefondsmanager Bill Ackman twitterde dat het regionale banksysteem van de VS „in gevaar is”. „Bankieren is een vertrouwensspel. Op dit tempo overleeft geen regionale bank slecht nieuws of slechte cijfers, omdat onvermijdelijk een aandelenkoersdaling volgt en verzekerde en onverzekerde tegoeden worden opgenomen.” Volgens Ackman moet de FDIC definitief toezeggen dat alle tegoeden boven de 250.000 dollar worden gegarandeerd. „Dat die belofte uitblijft, heeft meer spijkers in de doodskist van First Republic genageld.”

De FDIC publiceerde afgelopen maandag – toevallig vlak voor de bekendmaking van de redding van First Republic – een studie naar mogelijke alternatieven voor het huidige systeem. De conclusie was dat een verhoging voor zakelijke tegoeden een goed idee zou zijn, zodat bedrijven altijd hun salarissen kunnen overmaken en leveranciers kunnen betalen. Een precies bedrag maakte de FDIC niet bekend, maar volgens media wordt gedacht aan 2,5 miljoen dollar. Voor particulieren zou de grens op een kwart miljoen blijven. Het duurt echter nog wel even voor een nieuw systeem in werking treed – volgens Ackman zou de FDIC in de tussentijd daarom al een harde garantie moeten afgeven.

Verzekeringsvergoeding bepleit

De activistische investeerder Nelson Peltz deed een aanvullend voorstel in de Financial Times deze week. Rekeninghouders die meer dan 250.000 dollar op hun rekening hebben staan zouden in ruil voor een garantie, een kleine verzekeringsvergoeding moeten betalen aan de FDIC. Dat zou de bankrun op regionale banken moeten stoppen. „We zijn een van de weinige landen waar een groot netwerk bestaat van kleine regionale banken. Zij hebben kleine bedrijven meer dan honderd jaar ondersteund – ik denk niet dat we het ons kunnen veroorloven om hen te verliezen.”

Volgens Harald Benink, hoogleraar banking en finance aan de Tilburg University, zou niet alleen moeten worden gekeken naar verhoging van het depositogarantiestelsel. Volgens hem is überhaupt de manier waarop het stelsel nu is georganiseerd „niet meer geloofwaardig”, zeker gezien de snelheid waarop klanten hun geld kunnen opnemen via hun smartphone en de snelheid waarop nieuws en roddels over financiële instellingen zich kunnen verspreiden op sociale media.

Lees ook: Wat is er gebeurd met ‘nooit meer een bankencrisis’?

Het idee van een grens aan de ‘verzekering’ die dit stelsel biedt, was juist bedoeld om de moral hazard die een dergelijk stelsel veroorzaakt, te beperken, schrijft ook de FIDC in haar onderzoek. Het gevaar van een garantstelling is immers dat bankbestuurders, omdat het geld dat zij beheren bij hun bank toch wel ‘veilig’ is voor de rekeninghouders, meer risico gaan nemen bij hun kredietverlening en beleggingen. Voor consumenten en bedrijven is er immers geen enkele stimulans om uit te zoeken welke bank financieel gezond is en welke risicovol bezig is met het aan haar toevertrouwde spaargeld.

Laat bank betaaltegoeden bij centrale bank parkeren

Harald Benink hoogleraar

Door een grens te stellen, zou er toch nog een beetje een prikkel moeten zijn voor klanten om een veiligere bank op te zoeken en zo banken te stimuleren om niet te veel risico te nemen, om zo meer spaargeld aan te trekken. Door alle bedragen te garanderen, valt die prikkel weg.

Uit de praktijk in de VS blijkt volgens Benink nu echter al dat boven de 250.000 dollar een impliciete garantie geldt. „Dat is ook niet zo gek, want betalingen kunnen doen als bedrijf zijn immers een essentiële functie van de economie, een publiek goed.”

Volgens Benink moet daarom nu worden nagedacht over alternatieven die wél disciplinerend werken voor banken. „Zorg er bijvoorbeeld voor dat bedrijven en consumenten veilig kunnen betalen, door banken op termijn te verplichten alle betaaltegoeden bij een centrale bank te parkeren. Banken moeten dan op zoek naar andere financiering voor hun leningen dan het geld op de betaalrekeningen. Dát kan echt disciplinerend werken, omdat banken dan hun obligatie- en aandeelhouders moeten gaan overtuigen dat ze geen risicovolle belegging zijn.”