Het is een unicum in het gepolariseerde Polen: een verkiezingsuitslag, of beter gezegd exitpoll, waar alle partijen tevreden mee zijn. Nadat zondagavond de stembussen waren gesloten voor de lokale verkiezingen, stapten alle politieke leiders met een glimlach het podium op om de uitslag van de exitpoll te vieren. In de lokale en regionale verkiezingen hadden de Polen duizenden raadsleden, burgemeesters en provinciebestuurders gekozen.
Alleen deden ze dat niet zo massaal als bij de parlementsverkiezingen van oktober, waar ruim 74 procent van de kiezers kwam opdagen. Dat was een recordopkomst sinds de val het communisme in 1989. De uitslag van die verkiezingen leidde tot het einde van twee opeenvolgende regeringen van de nationalistisch-conservatieve PiS-partij (2015-2023). Sindsdien is Donald Tusk de premier van een pro-Europese coalitie.
Op de eerste warme lentedag in Polen kwam slechts 51 procent van de kiezers opdagen voor de lokale verkiezingen – 4 procent minder dan bij de vorige lokale verkiezingen in 2018. Misschien was het wel té mooi weer, grapte premier Tusk van regeringspartij KO (Burgercoalitie) op de uitslagenavond.
Volgens de exitpoll – die er bij de vorige lokale verkiezingen procentpunten naast zat – is PiS de grootste geworden met 33,7 procent van de stemmen. „Het is de negende verkiezingsoverwinning op rij”, zei PiS-leider Jaroslaw Kaczynski triomfantelijk. „De berichten over mijn dood zijn enorm overdreven”, citeerde hij de Amerikaanse schrijver Mark Twain.
Voorafgaand aan deze verkiezingen suggereerden opiniepeilingen dat Tusks KO voor het eerst in acht jaar boven PiS zou kunnen eindigen. De campagne voor deze verkiezingen verliep dan ook opmerkelijk rustig: Tusk hield geen grote protestmarsen zoals bij de parlementsverkiezingen in oktober – daar kwamen toen honderdduizenden mensen op af. Hij hoopte dat de recentelijk naar buiten gekomen schandalen over corruptie van de vorige PiS-regeringen, de arrestatie van twee oud-bewindslieden van PiS vanwege machtsmisbruik, en de reorganisatie van de publieke omroep TVP – die onder PiS een agressief propagandakanaal was geworden – hun werk zouden doen. Dat pakte anders uit: KO kreeg 31,9 procent van de stemmen.
PiS blijft sterk op platteland
Deze uitslag maakt eens te meer duidelijk dat PiS op de onvoorwaardelijke steun kan rekenen van ongeveer een derde van het electoraat.
Dat is een hard gelag voor Tusk. Toch hield ook hij een triomfantelijke speech op de uitslagenavond: zijn partij won voor het eerst de verkiezingen om het burgemeesterschap in alle grote en kleine steden. Bovendien veroverde KO tien van de zestien provincies, twee meer dan in de vorige verkiezingen. „We gaan van acht naar tien provincies”, zei Tusk met een grote glimlach. „Dus we zetten weer een stap naar voren.”
Toch overheerst het sentiment dat Tusk verloren heeft. Zijn partij is de grote winnaar in grootstedelijk Polen, maar daar wonen slechts 4,5 miljoen mensen. Op het platteland zijn dat er vijftien miljoen en daar wist PiS zijn sterke positie te behouden. PiS blijkt lokaal een sterkere basis te hebben dan gedacht. En dat zag Tusk zelf ook in: „In de dorpen hebben we nog veel werk te doen.”
Uit de cijfers blijkt verder dat Tusks partij bijna 5 procentpunt meer stemmen heeft gewonnen dan in de vorige lokale verkiezingen in 2018. En dat PiS, ondanks negen verkiezingsoverwinningen op rij, toch bij elke verkiezingen licht steun verliest. Maar verloren is de partij niet, de al jarenlange harde strijd tussen Tusks KO en Kaczynski’s PiS zal blijven voortduren.
Tusks partners verliezen terrein
Wie zich meer zorgen moeten maken, zijn Tusks coalitiepartners. De conservatief-rechtse Derde Weg wist met 13,5 procent van de stemmen de populariteit van parlementsvoorzitter Szymon Holownia niet te verzilveren. En Links kreeg slechts 7 procent van de stemmen en wist jongeren en vrouwen niet te mobiliseren voor deze verkiezingen.
Desondanks kan de coalitie van Tusk blijven rekenen op een meerderheid: 52,5 procent van de kiezers stemde op één van de drie partijen.
Zelfs verliezer Links was blij zondagavond: hun burgemeesterskandidaat voor Warschau, Magdalena Biejat, kreeg voet aan de grond in het progressieve bolwerk van Polen, met bijna 16 procent van de stemmen. Acht jaar geleden stemde slechts 1 procent van de kiezers op hun kandidaat.
Dinsdag volgt de definitieve uitslag, met mogelijk minder triomfantelijke gezichten. Niet alleen kan de exitpoll verschillen van de werkelijke uitslag, PiS kan ook provincies verliezen omdat het geen coalitie kan vormen. Over twee weken volgt een tweede kiesronde voor burgemeesterskandidaten die er niet in zijn geslaagd meer dan 50 procent van de stemmen te halen. Daarna begint de volgende campagne alweer in Polen, dat al een jaar in campagnestand leeft: die voor de Europese parlementsverkiezingen in juni.
Lees ook Na twee maanden is één ding duidelijk in Polen: de regering-Tusk krijgt het niet makkelijk
