Deze week proberen de coalitiepartijen in Berlijn – SPD, Groenen en FDP – een compromis te sluiten over de begroting van 2024. Sinds het constitutioneel hof in november een streep zette door de begroting van 2023 – de regering-Scholz had een coronafonds uit 2021 overgeheveld naar de daaropvolgende jaren om in klimaat te investeren, en die truc bleek onwettig – bevindt de regering zich in crisis. Want met het extra geld dat in de klimaattransitie kon worden geïnvesteerd, konden de Groenen tevreden worden gesteld zonder aan de voor de FDP heilige ‘Schuldenbremse’ te komen.
De Schuldenbremse is deze dagen de splijtzwam in de Duitse regering. Die wettelijke vastgelegde ‘rem op de schulden’ moet het Duitse begrotingstekort klein houden. Maar in veeleisende tijden als deze is die onhoudbaar, vinden SPD en Groenen. Op het SPD-partijcongres dit weekend foeterde SPD-voorzitter Lars Klingbeil dat de rem op de schulden een „rem op de groei” betekent. De sociaal-democraten willen onder meer investeren in onderwijs.
Voor de liberale FDP onder voorzitter en minister van Financiën Christian Lindner daarentegen is begrotingsdiscipline in het algemeen, en de Schuldenbremse in het bijzonder, een speerpunt in het programma. Volgens de wet mag in de begroting een krediet van maximaal 0,35 procent van het bbp worden opgenomen. In noodgevallen mag daarvan worden afgeweken. In de coronajaren werd de schuldenrem dan ook genegeerd, net als in de afgelopen twee jaar. Christian Lindner wil, ook onder druk van zijn partij, volgend jaar weer aan de schuldenrem vasthouden. Op initiatief van ontevreden FDP-leden wordt de komende twee weken gestemd of de FDP überhaupt in de coalitie moet blijven.
Volgens de Groenen en SPD, maar ook volgens veel economen, is de spaarzame koers van Lindner in een recessie uiterst onverstandig. Brian Deese, economisch adviseur van Joe Biden van 2020 tot 2023, noemde het vasthouden aan de Schuldenbremse in weekblad Die Zeit „zelfdestructief”. The Economist schreef: „De schuldenrem weer inschakelen vóórdat het land economisch groeit, zou een perverse vorm van automutilatie zijn.”
Philippa Sigl-Glöckner leidt de denktank Dezernat Zukunft die zich op fiscaal beleid richt en dan met name op de Schuldenbremse. Die kwam er in 2009 naar Zwitsers voorbeeld, zegt Sigl-Glöckner aan de telefoon. Regels voor fiscaal beleid zijn internationaal gangbaar, maar dat een boveng rens voor nieuwe schulden wordt vastgelegd in de wet is ongebruikelijk. Volgens Sigl-Glöckner is dat alleen in Duitsland en Zwitersland zo geregeld. Maar die wet maakt het Duitse beleid star. Sigl-Glöckner, die ook lid van de SPD is, pleit voor een hervorming.
Buitenlandse critici spotten soms dat de ‘zwarte nul’ [een begrotingsevenwicht] een Duitse fetisj is. Hoe ziet u dat?
„Dat was in ieder geval zo, en is misschien nog altijd wel zo. Toen ik in 2018 na langere tijd in het buitenland terugkwam naar Duitsland, vond ik het heel vreemd om te zien dat wat dat betreft niets was veranderd. Voor de Bondsdagverkiezingen in 2021 leek het te veranderen toen FDP-voorzitter Christian Lindner zei dat de ‘zwarte nul een ideologische fetisj van de conservatieven is’. Maar sinds het oordeel van het constitutioneel hof heb ik het gevoel dat het debat weer erg is gepolariseerd.”
Voor Lindner schijnt de zwarte nul nu wel weer een heilig huisje te zijn.
„Ja, terwijl hij die 60 miljard euro [die nu door het constitutioneel hof is geschrapt] nog verantwoordde met het argument dat we het bedrag nodig hebben om de economie nieuw leven in te blazen. Nu lijkt hij van dat standpunt, dat er moet worden geïnvesteerd, terug te komen.”
The Economist noemde de Duitse koers ‘zelfdestructief’ en ‘mal’. Duitsland lijkt wat fiscaal beleid betreft een steeds eenzamere koers te varen, vindt u dat ook?
„Ja. De Duitse fiscale politiek heeft eigenlijk al sinds de jaren 80 een interessante dynamiek. Al toen er over het Verdrag van Maastricht werd onderhandeld, pleitte Duitsland voor strikte begrotingsdiscipline, terwijl het zelf de begroting helemaal niet zo goed op orde had. Na de Duitse eenwording werden juist heel veel kredieten opgenomen, ook om noodlijdende DDR-staatsconcerns op te kopen. Maar dat we merkten dat we ons niet aan de Europees afgesproken 60 procent [van het bbp, aan staatsschuld] konden houden, was voor Duitsland geen reden ervan af te stappen. Alsof we iets nodig hadden om te bewijzen wat voor gedisciplineerde boekhouders we wel niet zijn. Uiteindelijk heeft Duitsland de strengst denkbare uitleg van de Europese schuldenregelgeving in de grondwet geschreven, en nu komen we daar niet meer uit.
„Ook voordat we de Schuldenbremse in de wet opnamen, hadden we begrotingsregels. Maar die werden alle paar jaar getoetst en zo nodig aangepast. Aan de Schuldenbremse lijkt niemand zich de vingers te willen branden.”
De zuinige koers en het gebrek aan investeringen in Duitsland krijgen kritiek van veel economen. Maar Christian Lindner lijkt zich op oudere economische theorieën te beroepen.
„Ja, hij beroept zich op een oude school uit de jaren 90, die wat mij betreft heeft afgedaan.”
Wat zijn de risico’s als er te weinig wordt geïnvesteerd?
„Vorige week werden de PISA-resultaten gepubliceerd [onderzoek waarbij vijftienjarigen uit 81 landen worden getest op leesvaardigheid, wiskunde en natuurwetenschappen] en dat veroorzaakte een schok, want Duitsland staat er steeds slechter op. Dat is niet verwonderlijk, want er is een enorm lerarentekort, schoolklassen worden naar huis gestuurd bij gebrek aan leerkrachten. Op scholen heeft 26 procent van de kinderen een migratieachtergrond en die spreken thuis misschien geen Duits. In zo’n situatie niet te investeren in basisscholen is krankzinnig. Ook economisch is het absurd. Als de kinderen van nu goed opgeleid worden, kunnen we het eclatante gebrek aan geschoold personeel daarmee wat temperen.”
Leeslijst
