2022 was een rampjaar voor de cryptowereld

Het kon in het jaar 2021 niet op in de cryptowereld. Particulieren zaten wereldwijd veel thuis door coronamaatregelen en zochten online naar manieren om snel rijk te worden. Influencers moedigden hen via hun YouTube-kanalen aan crypto’s te proberen. Cryptobedrijven waren opeens overal te zien als sponsors van evenementen en sportteams – zo is er bijna geen Formule 1-team zonder cryptosponsor en hebben ook verschillende Nederlandse voetbalteams cryptobedrijven op de borden naast de velden staan. Professionele beleggers van buiten de cryptowereld stroomden toe, op zoek naar rendement in een wereld waar door beleid van de centrale banken geld lenen vrijwel gratis was en geld uitlenen weinig opleverde.

Nu, meer dan een jaar later, is de voornaamste vraag onder cryptobeleggers: hoeveel ben jij verloren?

Waar de cryptomarkt in 2021 volgens de marktvorsers van Coinmarketcap nog een totale waarde had van 3.000 miljard dollar, is dat eind 2022 onder de 1.000 miljard gezakt. Miljoenen beleggers zijn samen miljarden euro’s verloren.

In wat wel een rampjaar kan worden genoemd voor de cryptowereld, blijkt dat een hoop mensen overmoedig waren geworden van hun eigen ogenschijnlijke succes en de stijgende koersen in de virtuele wereld.

Onder het mom van het aanpakken van de gevestigde orde en het oplossen van fundamentele problemen in de financiële wereld, blijkt bij een aantal belangrijke hoofdrolspelers pure hebzucht de overhand te hebben gehad. Deze goedgebekte ondernemers, die Twitter als megafoon gebruiken, kregen een heldenstatus, maar bleken vaak de randen van de wet te hebben opgezocht. Of er ver overheen te zijn gegaan. In een aantal gevallen was overduidelijk sprake van fraude.

Van de belofte van de cryptotechniek van ‘radicale transparantie’ en decentralisatie waarbij elke transactie zichtbaar en voor iedereen te controleren is, is weinig overgebleven bij de machtige bedrijven die transacties afhandelen.

Wat is er allemaal gebeurd in 2022 in cryptoland? Een analyse in drie delen:

---

1. De eerste dominosteen

In april lijkt Zuid-Koreaan Do Kwon nog te blaken van het zelfvertrouwen. Hij maakt grappen op Twitter. Met de belofte van 20 procent rente op beleggingen in zijn ‘stablecoin’ terraUSD heeft hij veel geld aangetrokken.

Do Kwon (@stablekwon op Twitter) bedacht met zijn bedrijf Terraform Labs een manier om – met gebruik van een algoritme en de eigen Luna-blockchain – steeds te garanderen dat 1 terraUSD 1 dollar waard was. In de geest van dit TerraLuna-project ontwerpt hij innovatieve maar ook riskante beleggingsproducten. Als de Amerikaanse toezichthouder SEC hem begin 2022 beperkingen probeert op te leggen, klaagt hij de SEC aan.

Fanatieke gelovers in zijn producten noemen zichzelf ‘Lunatics’, en Do Kwon (31) wordt wel de ‘King of the Lunatics’ genoemd, wat hij zich graag laat aanleunen. De namen in zijn blockchainproject zijn geïnspireerd op de klassieke videogame StarCraft.

Beschuldigingen dat het TerraLuna-project een klassiek pyramidespel of ‘ponzifraude’ is – dat alleen werkt zolang er nieuwe mensen bij blijven komen – wuift Kwon weg. Toch koopt hij begin 2022 voor de zekerheid zo’n 80.000 bitcoin in, de oudste en meest stabiele cryptomunt, om richting zijn investeerders meer zekerheid te bieden dat zijn eigen munt gedekt is. Want daar beginnen steeds meer mensen hardop aan te twijfelen.

Door jou ben ik alles kwijt, ik zal je nooit vergeven

Slachtoffer val van TerraLuna op Twitter tegen Do Kwon

Op 7 mei lukt het niet meer de beloofde constante waarde van 1 dollar voor 1 terraUSD-token waar te maken.

Een belangrijk kenmerk van de cryptowereld is dat koersen 24 uur per dag en zeven dagen per week in beweging zijn. Er zijn geen beurzen met sluitingstijden of banken met controlesystemen die transacties en dus de koersen vertragen. Hierdoor kunnen hypes en paniek op sociale media ook 24 uur per dag om zich heen grijpen.

Wie het duwtje bij terraUSD heeft gegeven, waardoor de waarde van 1 dollar niet meer gegarandeerd kon worden, is niet bekend. Er gaan verhalen dat een grote partij – zoals George Soros in de jaren negentig deed bij het Britse pond – flink ingezet had op een val van de munt.

Wie terramunten heeft, probeert die nog snel te verkopen, al is het maar voor een paar cent in plaats van de beloofde dollar. In een paar dagen tijd is van de virtuele waarde van 60 miljard dollar van het Terra-project niets meer over.

Het effect van de val van TerraLuna is groot onder beleggers. Tal van particulieren, onder wie veel in Zuid-Korea, zijn hun geld kwijt. Op fora op Reddit worden nummers van zelfmoordpreventielijnen gedeeld. Op Twitter overheerst de woede op Do Kwon. „Ik voel jullie pijn”, tweet hij zelf.

De val van TerraLuna ontketent een domino-effect. Binnen de cryptowereld investeren ondernemers vaak in elkaar. Niet met dollars, maar met cryptobezittingen. Ze hebben elkaars tokens op hun balans, maar voor hoe je die moet waarderen zijn vrijwel geen regels. Het verdwijnen van een grote speler als TerraLuna sleept zo vanzelf anderen mee.

Ook een groep bedrijven die in 2021 flink profiteerde van de toestroom van nieuwe beleggers dankzij de lage rente – zoals leningverstrekkers, cryptohedgefondsen en handelshuizen – wordt geraakt. Voor hun handel gebruikten zij vaak cryptomunten als onderpand – regelmatig zelfs hun eigen, zelfgemaakte cryptomunten. Een daling van de cryptokoersen trekt het fundament onder hun bedrijfsmodel vandaan.

Lees ook: ‘Stabiele’ cryptomunt Terra stort ineen

In een paar maanden tijd vallen meerdere bedrijven om. Het gaat om namen die in de Verenigde Staten bekender waren dan hier, zoals de cryptobank Celsius, die een rente met dubbele cijfers uitbetaalde, hedgefonds Three Arrows Capital (3AC) en beleggingsdienst Voyager Digital.

Do Kwon is inmiddels in Zuid-Korea aangeklaagd op verdenking van fraude, maar nog niet opgepakt. Hij staat op de Interpol-lijst en zijn paspoort is geblokkeerd. Volgens de Zuid-Koreaanse aanklagers zou hij via Dubai naar Servië zijn gevlucht. Hij twittert nog wel.

„Voor degenen onder jullie die ik niet van gedachten heb kunnen doen veranderen, ik accepteer jullie oordeel”, schrijft Do Kwon op 16 november aan het einde van een Twitter-draad waarin hij terugblikt op het jaar. Hij zal doorgaan met „lessen trekken” en die „toepassen op de projecten waaraan ik werk”.

In de reacties suggereren Twitteraars dat hij dat van achter de tralies moet doen. @LunaVictim1 schrijft: „Door jou ben ik alles kwijt, ik zal je nooit vergeven.”

---

2. Achter de tralies

‘We nemen onze plicht serieus om het ecosysteem van digitale activa en zijn klanten te beschermen.” Sam Bankman-Fried (@SBF_FTX), de Amerikaanse oprichter van cryptoplatform FTX, presenteert zich eind juni via een tweet als redder van de cryptowereld. Zijn op het oog succesvolle cryptomarktplaats haalt begin 2022 nog een verse investeringsronde op – waarbij de waarde van FTX wordt geschat op 32 miljard dollar – wat voldoende financiële armslag geeft om omvallende bedrijven bij te springen. Op deze manier redt hij cryptobank BlockFi en beleggingsmakelaar Voyager Digital van de ondergang.

Tenminste, zo lijkt het.

Want FTX blijkt verre van immuun te zijn geweest voor de cryptostress van het voorjaar. FTX en zusterbedrijf Alameda blijken grote verliezen te hebben geleden door de val van terraUSD. De gaten in de balans van de twee bedrijven worden gevuld door elkaar leningen te verstrekken met de eigen munt FTT als onderpand. Als dat uitkomt, en concurrent Binance FTT massaal dumpt, valt het doek. Op 11 november vraagt Bankman-Fried faillissement aan. De dag daarvoor schrijft hij: „Ik heb het verneukt, en had beter moeten handelen”.

Ik heb het verneukt, en had beter moeten handelen

Sam Bankman-Fried op Twitter

Bij de afwikkeling van het bankroet blijkt het bedrijf van Bankman-Fried al sinds de oprichting in 2019 een luchtkasteel te zijn geweest, waar de boeken nooit geklopt hebben en management het liefst zo min mogelijk vastlegde. De na het faillissement aangestelde topman van FTX, John J. Ray III, constateert dat geld van klanten van FTX is gebruikt om gaten bij zusterbedrijf Alameda van Bankman-Fried te dichten. Hij spreekt over „volledig falen van interne controles en volledige afwezigheid van betrouwbare financiële informatie”. De rekening moet nog worden opgemaakt, maar bij het faillissement lijkt zeker 8 miljard dollar van particuliere en professionele beleggers te zijn verdwenen.

FTX is niet zomaar een volgend slachtoffer van het rampjaar in cryptoland. Bankman-Fried personifieerde in de VS de brug tussen de virtuele wereld, Wall Street en Washington. De nerdy whizzkid in zijn morsige T-shirt en korte broek, die tijdens calls met investeerders gewoon doorging met gamen, was het vriendelijke gezicht van crypto. Hij was benaderbaar, sprak de taal van politici en journalisten en slaagde erin financiële partijen uit de ‘echte’ wereld aan te trekken. Op de lijst investeerders stonden onder meer het Japanse Softbank, de Amerikaanse durfinvesteerder Sequoia en het Singaporese staatsinvesteringsfonds Temasek. Zij schrijven hun honderden miljoenen aan investeringen af.

Op 12 december om zes uur ’s ochtends werd Bankman-Fried – toen in donkerblauw pak gestoken – gearresteerd op de Bahama’s, het belastingparadijs waar FTX werd gerund vanuit een villa waarin de leiding ook woonde en Bankman-Fried verschillende appartementen bezat. Inmiddels is hij uitgeleverd aan de VS en op borgtocht vrij. Hij is aangeklaagd voor fraude door zowel het openbare ministerie als financiële toezichthouders SEC en CFTC.

Lees ook: Met Bankman-Fried achter de tralies komt de hele cryptosector in het vizier van de autoriteiten

Waar de val van terraUSD nog kon worden afgedaan als het falen van één project, is de val van FTX een grotere ommekeer. FTX sleept niet alleen cowboys mee in zijn val, zoals terraUSD deed. Door de verwevenheid van veel cryptobedrijven, worden door de val van FTX ook partijen geraakt die meer geloofwaardigheid hadden, zoals de Digital Currency Group (DCG) en dochter Genesis, een cryptoleenbedrijf. DCG is een van de weinige beursgenoteerde en daardoor meest transparante cryptobedrijven. Aan de DCG is ook 280 miljoen euro van klanten van het Nederlandse handelsplatform Bitvavo geleend (sponsor van voetbalbond KNVB). Bij dat geld kunnen ze momenteel niet bij, meldt Bitvavo medio december.

Door de val van FTX is de cryptowereld als geheel bovendien een investeringsbron kwijt: weinig investeerders zullen het nog aandurven om het door hun klanten toevertrouwde geld in cryptobedrijven te steken. Zeker zolang niet duidelijk is welke cryptopartijen wél echt van waarde zijn, en welke eigenlijk een online casino.

---

3. Controleurs en toezicht aan zet

‘We moeten heropbouwen.” Dat is het mantra geworden van Changpeng Zhao, ook wel ‘CZ’ genoemd (@cz_binance). Hij is de topman en een van de oprichters van Binance, het grootste cryptohandelsplatform ter wereld. Rond de val van FTX heeft hij snel in de gaten dat Binance een vlucht naar voren moet maken om zelf niet de volgende te zijn.

Binance wordt al jaren gewantrouwd door toezichthouders, onder meer omdat volkomen onduidelijk is waar het is gevestigd en wie binnen het bedrijf welke verantwoordelijkheid heeft. In april heeft Binance in Nederland nog een boete van 3,3 miljoen euro gekregen, omdat het zonder registratie actief is op de Nederlandse markt.

Na de val van FTX kondigt CZ opeens openheid over de boekhouding aan. Binance publiceert de adressen van de ‘cryptowallets’ – digitale portemonnees – die het bezit. Zo kunnen mensen zelf zien welke transacties zijn gedaan en op die manier ook wat Binance in kas heeft. Ook kondigt Zhao aan dat Binance met een accountantsbedrijf gaat werken.

Lees ook: De belangrijkste man in crypto

Andere bedrijven, zoals het Nederlandse Bitvavo, zetten vergelijkbare stappen. Het plan is begin 2023 „voor het eerst een publieke verklaring naar buiten te brengen”, vertelt topman en mede-oprichter van Bitvavo Mark Nuvelstijn. „We zijn het meer prioriteit gaan geven na FTX. Het vertrouwen is geschaad en het hebben van een accountantsverklaring is potentieel een unique selling point.”

Het is een majeure verandering voor de sector, die juist een alternatief zegt te willen zijn voor de traditionele wereld van de banken, verzekeraars en accountants. Cryptobedrijven zijn in de regel opgericht door ondernemers die vroeg in de crypto’s zijn gestapt en die de munten die ze toen kochten fors in waarde hebben zien stijgen. Hun medewerkers zijn vaak in crypto’s betaald. Ze konden zo bedrijven starten zonder bij een bank te lenen. Er zijn ook maar heel weinig beursgenoteerde cryptobedrijven. Alles speelde zich lange tijd af binnen een eigen ‘ecosysteem’, zoals het in cryptokringen vaak wordt aangeduid.

Die tijd is voorbij. Dat zou zowel kunnen duiden op het volwassen worden van de sector, als het nakende einde ervan. De traditionele wereld dringt de cryptowereld binnen, nu de verwevenheid met de reguliere economie sterk is toegenomen en toezichthouders zich ermee zijn gaan bemoeien.

In de Europese Unie zijn in de zomer van 2022 al nieuwe regels overeengekomen die in 2024 van kracht moeten worden. Onder de Markets in Crypto-Assets Regulation (oftewel MiCAR) moeten cryptobedrijven die zich op de Europese markt richten een vergunning aanvragen en daarvoor aan een aantal eisen voldoen, zoals het goed inlichten van consumenten en procedures voor het opsporen van marktmanipulatie.

Dit najaar werd tijdens een commissievergadering onder Europarlementariërs de vraag gesteld of die regels, als ze al gegolden zouden hebben, voldoende zouden zijn geweest om een val van een ‘Europese’ FTX te voorkomen. Het antwoord tijdens een vergadering van een parlementscommissie is dat dit maar de vraag is. En dus gaat het al over een MiCAR 2, met meer en strengere regels. Ook in de VS is wetgeving versneld in de maak.

In de Europese Unie en de VS is versneld wetgeving in de maak

Op de korte termijn blijft het echter bij voorlichten en waarschuwen door toezichthouders. Al is dat laatste niet echt meer nodig: door de val van terraUSD en FTX zijn de risico’s van beleggen in cryptomunten voor niemand meer te negeren.

„Het is nu nog compleet ongereguleerd. MiCAR moet nu eerst van kracht worden en goed toegepast”, benadrukt de vertegenwoordiger van de Europese Commissie, Alexandra Jour-Schroeder, tijdens het overleg. Ze krijgt bijval van Steffen Kern van de Europese beurstoezichthouder ESMA: „Dat zou al extreem behulpzaam zijn. Tijdige implementatie heeft voor ons prioriteit.” Hij voegt er gelijk aan toe dat meer mensen en middelen daarbij welkom zouden zijn.

Maar waar in de buitenwereld het geloof in ‘crypto’ als wondertechniek afneemt, gelooft men binnen de cryptowereld dat juist de blockchain een alternatief kan zijn voor dure accountants. Aangezien transacties op blockchains voor iedereen zichtbaar zijn, zou het niet moeilijk zijn cryptografische bewijzen te genereren van bijvoorbeeld de totale bezittingen van een cryptobedrijf, afgezet tegen de verplichtingen.

Het verstandshuwelijk tussen de traditionele wereld van de accountants en cryptobedrijven begint intussen met horten en stoten. De nieuwe accountant van Binance, Mazars, komt op 7 december met een verklaring dat Binance genoeg bitcoin heeft om 101 procent van de verplichtingen te kunnen dekken. Het is geen volledige accountantscontrole en het beknopte document roept gelijk zoveel vragen op dat Mazars ruim een week later de hele afdeling crypto tijdelijk stillegt, inclusief het werk voor Binance.

In een verklaring tegen Amerikaanse media zegt het bedrijf dit te doen wegens „zorgen over hoe hun rapporten worden begrepen door het publiek”.

Zhao van Binance is explicieter. Accountants weten gewoon niet hoe bij cryptobedrijven een boekenonderzoek te doen, zegt hij. Ze durven hun vingers er na FTX niet aan te branden.

Illustraties Pepijn Barnard