Zo trekt Joe Biden de stekker uit de Chinese techindustrie

Wat Donald Trump kan, kan Joe Biden ook: Amerikaanse spierballen laten zien in de handelsoorlog met China. De Verenigde Staten kondigden vorige week verregaande maatregelen aan om de ontwikkeling van de chipindustrie in China af te remmen.

De Amerikaanse president wilde niet wachten op diplomatieke pogingen om andere landen die chiptechniek produceren, zoals Nederland en Japan, achter zich te scharen. Amerika schrijft de wereldwijde chipmarkt de regels voor: met een 139 pagina’s tellend document vol exportbeperkingen willen de VS voorkomen dat China zelf geavanceerde chips produceert of deze technologie koopt bij Amerikaanse bedrijven.

Bedrijven in de techwereld – zowel toeleveranciers als chipfabrikanten – proberen deze stortvloed aan maatregelen te verwerken. Ook buiten de VS worden de gevolgen gevoeld: de Nederlandse chipmachinefabrikant ASML heeft zijn Amerikaanse medewerkers opgedragen om voorlopig niet te werken voor Chinese klanten, totdat duidelijk is dat er geen regels overtreden worden.

1 Wat proberen de Amerikanen te bereiken?

China gebruikt technologie om zijn burgers te bespioneren, de mensenrechten te onderdrukken, militaire macht te vergroten en kennis uit westerse landen te stelen: dat is een bedreiging voor de hele democratische wereld, vinden de Amerikanen.

Tijdens het presidentschap van Donald Trump zetten de VS export-beperkingen in om Chinese technologiebedrijven af te stoppen, zoals tegen het bedrijf Huawei. Maar andere techbedrijven bleven buiten schot, waardoor China’s aandeel in de chipproductie kon blijven groeien.

Lees ook: Afscheidscadeau Trump: nog meer export verboden die ASML en ASMI raken

De nieuwe maatregelen raken de Chinese technologie- en chipindustrie in de volle breedte. Ze komen op de zogeheten Entity List. Amerikaanse bedrijven, of bedrijven die Amerikaanse technologie gebruiken, mogen niet zonder vergunning naar bestemmingen op die lijst exporteren. In de praktijk komt dit vaak neer op een verbod.

De regels zijn opgesteld door het Amerikaanse ministerie van Handel, maar de inhoud is grotendeels bepaald door andere ministeries, waaronder Buitenlandse Zaken en Defensie. Zij zien de economische opmars van China als een bedreiging voor de Amerikaanse nationale veiligheid.

2 Hoe trekken de VS de stekker uit de Chinese techindustrie?

De invloed van de Verenigde Staten in de chipwereld reikt ver omdat technologie van Amerikaanse bedrijven onmisbaar is bij de productie van halfgeleiders. Het gaat bijvoorbeeld om etsmachines, meetapparatuur of machines die flinterdunne lagen kunnen aanbrengen. Ook software die wordt gebruikt voor het ontwerpen van chips is vaak van Amerikaanse origine.

De VS willen de eigen onmisbare technologie beschermen en bouwen daarvoor „een hoog hek om een kleine tuin”. Bidens veiligheidsadviseur Jake Sullivan gebruikte die omschrijving deze week in een toespraak. Maar voor chipbedrijven en toeleveranciers is lastig in te schatten waar dat hek precies staat. Het is niet altijd duidelijk of hun producten gebruikt worden voor geavanceerde technologie of militaire toepassingen. Chips voor kunstmatige intelligentie-berekeningen kunnen weliswaar in wapensystemen belanden, maar ook betere medicijnen ontwikkelen.

Amerika gebruikt de term ‘nanometer’ (miljoenste van een millimeter) als indicatie voor de nauwkeurigheid waarmee chips geproduceerd worden. Die maat in nanometers zegt niet zoveel: chipmachines kunnen voor allerlei soorten chips gebruikt worden – ook voor oude technologie die China wél mag blijven produceren, volgens de VS.

Paul Triolo, China-expert van het Amerikaanse adviesbureau ASG, vindt dat de exportrestricties niet goed doordacht zijn. „Dit is niet een precisiewapen. Er zijn nu al uitzonderingen gemaakt voor buitenlandse bedrijven die chipfabrieken in China hebben en daar willen blijven produceren.” Het gaat om de Amerikaanse chipfabrikant Intel en Samsung en SK Hynix, beiden uit Zuid-Korea. „Die uitzonderingen gelden voor slechts één jaar. Maar als je daarna alsnog de productie in China moet stilleggen, gooi je geld weg; chipfabrieken zijn gebaseerd op investeringen van vijf of tien jaar. Je kunt zo’n fabriek niet even oppakken en verhuizen.”

3 Waarom deze eenzijdige actie?

Om China te blokkeren, probeerden de VS een gezamenlijk front te vormen met onder meer Nederland en Japan. Maar twee jaar onderhandelen liep op niets uit. De regering-Biden heeft haast en wil voor de tussentijdse verkiezingen met een streng anti-Chinabeleid komen.

Lees ook: Waar blijft het door de VS zo gewilde techfront tegen China?

Vandaar deze eenzijdige maatregelen, die aansturen op het loskoppelen van China van de rest van de technologiewereld. Het druist in tegen de manier waarop de chipindustrie tot nu toe werkt: een wereldwijd netwerk van sterk gespecialiseerde leveranciers die de innovatie in de sector aan de gang houden in de wetenschap dat chips onmisbaar zijn voor economische vooruitgang.

Volgens Eurocommissaris Valdis Dombrovskis (Handel) past het ontkoppelen van China niet in de Europese strategie. „De EU moet China tegemoet treden met een pragmatische houding, zonder naïef te zijn”, vertelde hij volgens persbureau Reuters op een beurs in Berlijn. Ook de Duitse bondskanselier Olaf Scholz, die op dezelfde beurs sprak, is geen voorstander van de strenge exportbeperkingen naar China. „Ontkoppeling is het verkeerde antwoord.”

Het Duitse bedrijfsleven is sterk afhankelijk van handel met China. Frans-Paul van der Putten, China-expert van Instituut Clingendael: „Europa kan niet zonder China. We zijn, in tegenstelling tot de Amerikanen, niet bang dat we in een oorlog met China terechtkomen.”

Noch de EU, noch Nederland staat daarom te springen om in het kielzog van de Amerikanen de export van technologie zoals ASML’s lithografiemachines naar China te beperken. Maar sinds de oorlog in Oekraïne is er wel iets veranderd in de machtsverhoudingen, zegt Van der Putten. „We zijn in de oorlog tegen Rusland sterk afhankelijk van de Amerikanen, dus dat beperkt onze onderhandelingsruimte.”

4 Hoe ver loopt China achter in de productie van chips?

China wil minder afhankelijk zijn van halfgeleider-import en bouwde massaal nieuwe chipfabrieken. Veel initiatieven falen. Staatsgestuurde innovatie werkt, zo bleek, niet goed in de complexe halfgeleiderwereld.

De meest succesvolle fabrikanten zijn YMTC (geheugenchips) en SMIC, een fabriek die in opdracht van andere bedrijven chips produceert.

YMTC was met Apple in gesprek om toeleverancier voor de iPhone te worden, maar zo’n contract lijkt onhaalbaar als YMTC ‘bevroren’ wordt. SMIC slaagde erin om met gangbare lithografietechnologie van ASML behoorlijk geavanceerde chips te produceren (7 nanometer). De EUV-lithografiemachine van ASML – nodig voor de meest complexe chips – mocht SMIC niet kopen: de Nederlandse overheid verleende daarvoor in 2019 geen exportvergunning, op aangeven van de VS.

In chips loopt China zes tot tien jaar achter, in productiemiddelen voor chips is de achterstand nog groter. De verwachting is wel dat China, nu het zich afgesneden ziet van de rest van de techwereld, nog meer moeite zal doen om deze achterstand in te halen.

5 Hoe groot is de economische schade voor de chipindustrie?

Applied Materials, een Amerikaanse toeleverancier van chiptechnologie, kondigde woensdag een winstwaarschuwing af en rekent op een omzetverlies van 250 tot 300 miljoen dollar (255 tot 306 miljoen euro) in de komende kwartalen. Nvidia, dat grafische chips maakt, rekent op 400 miljoen dollar omzetverlies.

Lees ook:Strijd om chips treft Taiwan in het hightech hart.

ASML haalt 15 procent omzet uit China. De fabrikant van lithografiemachines verloor de afgelopen dagen 12 procent van zijn beurswaarde. Dat heeft deels te maken met een aankondiging van TSMC, ASML’s grootste klant. Dat bedrijf liet weten dat het 10 procent minder investeert in nieuwe fabrieken en nieuwe chipapparatuur.

Paul Triolo van adviesbureau ASG waarschuwt dat de innovatiesnelheid van Amerikaanse techbedrijven vertraagt nu ze minder geld aan Chinese klanten verdienen. „Dit is een erg kapitaalintensieve industrie.”

Ook op korte termijn gooien de maatregelen zand in de motor. Chipmachines vergen continu onderhoud. Nu bedrijven hun Amerikaanse medewerkers uit voorzorg van Chinese projecten afhalen – dat geldt ook voor -ASML – kan dat de chipproductie in China op korte termijn blokkeren. Dat raakt ook de fabricage van gangbare halfgeleiders – van het type dat China van de VS wel mag blijven produceren. Dat zou tot nieuwe tekorten in bijvoorbeeld de auto-industrie kunnen leiden. Twee jaar geleden moesten dat autofabrikanten overal ter wereld productielijnen stilleggen.

Het slechtst denkbare scenario is dat China zich door de maatregelen zo in het nauw gedreven voelt dat het de handen naar de chipindustrie in Taiwan uitstrekt. Dat land levert meer dan de helft van alle halfgeleiders – een Chinese invasie zou de wereld in een crisis zonder weerga storten.