Scholtz bereidt sancties voor met Biden, Macron probeert vrede te stichten in Moskou

In de pendeldiplomatie tussen Rusland en het Westen over de toekomst van Oekraïne en de grenzen van de NAVO kwam Europa tot nu toe noodgedwongen op het tweede plan. De Russische president Poetin koos president Biden uit als gesprekspartner van eerste voorkeur in de Oekraïne-crisis.

De Franse president Macron vond het maar niets dat Europa mee moest liften op de bagagedrager van Biden. Maandag trok hij het initiatief naar zich toe met een ruim vijf uur durend onderhoud met Poetin in Moskou.

Na afloop zei Poetin dat de ideeën van Macron de basis zouden kunnen vormen voor verder overleg. Wat die Franse suggesties zijn, werd niet duidelijk. Wel haalde een narrige en strijdbare Poetin hard uit naar de NAVO en de VS, die niet op zijn eisen ingaan. Rusland wil onder andere garanties dat Oekraïne geen lid van de NAVO wordt en dat de NAVO zich terugtrekt uit Oost-Europa.

Deze dinsdag spreekt Macron in Kiev president Zelensky. Daarna zou hij weer contact leggen met Poetin. De Financial Times meldde, op basis van anonieme Franse bronnen, dat Poetin Macron heeft beloofd geen nieuwe militaire initiatieven te ontplooien en Russische militairen weer terug te halen uit Wit-Rusland, als de militaire oefening waaraan ze daar deelnemen is afgelopen.

De Duitse kanselier Olaf Scholz voelt zich op die Amerikaanse bagagedrager ook niet op zijn gemak. Hij deinst terug voor zware economische sancties tegen Rusland die Biden namens het hele westerse blok in het vooruitzicht heeft gesteld, en Duitsland voelt niets voor wapenleveranties aan Oekraïne. Die aarzelingen, gecombineerd met een algehele onzichtbaarheid van de nieuwe kanselier, zaaiden in Washington twijfels over de loyaliteit van Berlijn. Terwijl Macron met Poetin sprak, moest Scholz tijdens een gesprek met Biden in het Witte Huis zijn Atlantische overtuiging laten zien.

Motieven van Macron

Het westerse kamp opereert in de crisis opvallend eensgezind, al tekent zich een traditionele rolverdeling af. De VS en het Verenigd Koninkrijk volgen een harde lijn met waarschuwingen, wapenleveranties aan Oekraïne en verschuiving van militairen naar Oost-Europa. Duitsland blijft liefst zoveel mogelijk op de achtergrond in een crisis met een militaire component en Frankrijk neemt graag ruimte voor eigen initiatief.

In de VS zei Bidens adviseur voor nationale veiligheid, Jake Sullivan, zondag dat Rusland elk moment tot een invasie kan overgaan. Macron onderstreepte in een vraaggesprek met Le Journal du Dimanche dat een oplossing denkbaar is en dat ook Rusland legitieme belangen heeft op het gebied van veiligheid.

Ook al deed Macron in het vraaggesprek geen concessie aan Moskou, toch leidde de publicatie onder havikken in de VS tot de vraag of deze kwestie wel aan Macron toe te vertrouwen is. De Franse president heeft al eerder onhandige pogingen tot detente met Moskou ondernomen én hij moet in april op voor een tweede termijn als president. Het zou hem niet slecht uitkomen als hij een doorbraak op zijn naam kan brengen. Is Macron te snel geneigd tot compromis?

Lees ook Fins oud-diplomaat: ‘Poetin wil zich Oekraïne niet laten ontglippen’

Tegenover de kans op een doorbraak staat het risico dat hij als vredestichter mislukt. Bovendien heeft Macron zijn beraad met Poetin voorbereid met Washington, Berlijn en Kiev en herhaaldelijk gesteld dat aan de soevereiniteit van staten niet getornd kan worden. Wel sprak hij voorafgaand aan de ontmoeting over een mogelijke ,,Finlandisering” van Oekraïne. Finland was tijdens de Koude Oorlog neutraal en overleefde zo als democratie naast de machtige Sovjet-Unie. Finlandisering van Oekraïne zou onder andere betekenen dat het land nooit lid wordt van de NAVO.

Nord Stream 2

Het bezoek van bondskanselier Olaf Scholz aan president Biden werd in binnen- als buitenland als een lakmoesproef voor Scholz gezien. „Voor de bondskanselier zal het de opdracht zijn om beslist die stemmen tegen te spreken, die de betrouwbaarheid van Duitsland als bondgenoot in twijfel trekken”, zei Bondsdaglid en partijgenoot Michael Roth (SPD) tegen nieuwsagentschap Redaktionsnetzwerk Deutschland.

Die geluiden waar Roth het over heeft, klinken zowel uit Oekraïne als uit Washington en Europese buurlanden, die de positie van Duitsland in het Oekraïne-conflict te weifelachtig vinden.

In tegenstelling tot Frankrijk, het VK en de VS levert Duitsland, een van ’s werelds vijf grootste wapenexporteurs, geen wapens aan Oekraïne met een beroep op de eigen geschiedenis. Met oog op de geschiedenis speelt Duitsland graag de vredesduif, maar deel van die geschiedenis is ook dat in WOII tussen vijf en zeven miljoen Oekraïeners om het leven kwamen, dus de Oekraïeners vinden dat geen geloofwaardig argument.

Maandag in Washington toonde Scholz zich bewust van de kritiek. Hij noemde de militaire dreiging aan de Oekraïense grens iets om „niet over te zwijgen” en stelde dat nu „door iedereen begrepen” is dat Rusland een „zeer hoge prijs” zou betalen voor een inval in Oekraïne. Biden noemde Duitsland een “betrouwbare partner” en onderstreepte dat de gasleiding Nord Stream 2 niet in gebruik zou worden genomen als er „opnieuw Russische tanks over de Oekraïense grens rollen”. Scholz beaamde dit door te zeggen dat er „een gezamenlijke reactie” is voorbereid, zonder dat hij Nord Stream bij naam noemde.

Terwijl Scholz in de VS was, werd bekend dat Duitsland 350 militairen extra naar Litouwen stuurt.

Onzichtbare Scholz

De onduidelijkheid over de Duitse positie wordt vergroot door een zeer onmededeelzame Olaf Scholz. Op het Duitse internet was de afgelopen dagen de hashtag #WoIstOlaf trending. Scholz is sinds zijn aantreden begin december nagenoeg onzichtbaar, en laat urgente dossiers als de coronacrisis en de Oekraïne-crisis verregaand over aan de verantwoordelijke ministers. Wanneer Scholz zich al uit, doet hij dat op een haast timide fluistertoon en valt hij steeds terug op dezelfde voorzichtige formuleringen.

Door Scholz’ zwijgen treden er bovendien steeds andere, pro-Russische, uitingen op de voorgrond. Vorige week trok oud-kanselier en SPD’er Gerhard Schröder de aandacht: eerst omdat hij vond dat Oekraïne maar eens moest ophouden met wapengekletter, vervolgens omdat bekend werd dat de oud-kanselier naast zijn rol in de besturen van het Russische oliebedrijf Rosneft en van Nord Stream 2 ook genomineerd is voor een bestuurdersrol bij Gazprom. De Rusland-lobby van Schröder brengt de kanselier in een moeilijk parket.

Naschrift (8 februari 2022): Dit artikel is dinsdagochtend geactualiseerd.