Regisseur Peter Brook schiep theater in de lege ruimte

De Britse toneel- en filmregisseur Peter Brook schiep niet alleen groots theater, ook is hij auteur van het belangrijkste naoorlogse toneelboek: De lege ruimte (The Empty Space, 1968). In dit baanbrekende essay staat deze cruciale zin: „Ik kan zomaar een lege ruimte nemen en die een kaal toneel noemen. Een man loopt door deze ruimte terwijl iemand anders naar hem kijkt, en meer is niet nodig voor het ontstaan van een toneelhandeling.”

Zaterdag is Brook op 97-jarige leeftijd overleden in zijn woonplaats Parijs, waar hij was verbonden aan het Théâtre des Bouffes du Nord, een vervallen variététheater dat hij nieuw leven schonk. Hij hield van dwarse entourages.

Brook werd op 21 maart 1925 geboren in Londen. In 1945 debuteerde hij als regisseur bij het Birmingham Repertory Theatre. Zijn talent voor sober, authentiek en puur theater werd al snel ontdekt. Vanaf 1962 was hij de invloedrijkste regisseur van de Royal Shakespeare Company met producties als Shakespeares King Lear (1962), A Midsummer Night’s Dream (1971) en Marat/Sade (1964) van Peter Weiss. Later maakte hij er verfilmingen van. Extreem minimalistisch was de fameuze Midzomernachtdroom, die zich afspeelde in een decor van helwitte wanden, waarin trapezes voor dynamiek zorgden. In Engeland golden zijn revolutionaire regies zo ongeveer als heiligschennis en kreeg hij de bijnaam een „met dynamiet gevulde teddybeer”.

Lees ook een interview met Peter Brook uit 2014: ‘Het geheugen als rauw theater’

Minimalistisch theater

In het negen uur durende hindoeïstische epos The Mahabharata (1985) vervolmaakte hij zijn ideeën van de lege ruimte. Als locatie koos hij een steengroeve bij Avignon. Brook had een afkeer van conventioneel, psychologisch-realistische theater zoals dat in de schouwburgen werd gebracht; hij noemde dat „doods theater”. Juist de eenvoud van een lege ruimte met daarin speler én toeschouwer kon zijn ideaal van minimalistisch theater verwezenlijken.

Op het Nederlandse theater- en operaleven had Brook grote invloed; regisseurs als Pierre Audi, Erik Vos en Hans Croiset werden door hem beïnvloed; zelf zei hij door Bertolt Brecht en de Poolse regisseur Jerzy Grotowski te zijn geïnspireerd.

In 2018 was tijdens het festival Brandhaarden in de Amsterdamse Stadsschouwburg een zeldzaam zuivere, indringende Brook-voorstelling te zien: The Prisoner. Een man wacht voor een gevangenis. hij zit daar al jaren. Een andere man kijkt naar hem en geeft in een monoloog diens dromen en gedachten weer. Voor deze superieure vorm van theater is inderdaad niets meer nodig.