‘In de klassieke muziek is iedereen altijd bezig met de ideeën van de componist, de dirigent, de beheersing van hun instrument. Wat daarbij vergeten wordt, is dat er publiek bij een concert aanwezig is. Als publiek voel ik me bij concerten vaak genegeerd. Orkesten willen, wanneer ze mij als regisseur benaderen, vaak niet meer dan een dramaturgisch sausje voor over een concert. Daar heb ik geen zin meer in. Ik wil vanaf het begin bij een project betrokken zijn, de spanningsboog vormgeven, meedenken over hoe er gezongen wordt. Als kunstenaar wil ik zelf verhalen vertellen.”
Regisseur Jorinde Keesmaat is dit seizoen de eerste ‘stage director in residence’ van het Muziekgebouw in Amsterdam. „Dat is niet vanzelfsprekend, want normaal komt er hier weinig theater op het podium. Maar het Muziekgebouw wil graag iets kunnen betekenen bij de ontwikkeling van nieuwe voorstellingen,” zegt Keesmaat. Mede daarom is dit jaar het Muziekgebouw Productiehuis opgericht. Als eerste grote voorstelling presenteert het, in samenwerking met de opera van Wuppertal, de met de Pulitzerprijs bekroonde opera Angel’s Bone (2016) van de Chinees-Amerikaanse componiste Du Yun. Angel’s Bone wordt donderdag eenmalig in Amsterdam opgevoerd, in regie van Keesmaat. Het vervangt het oorspronkelijk geplande muziektheaterstuk Sin-eater dat ze met componist David T. Little ontwikkelde voor het Ragazze Quartet en het Amerikaanse koor The Crossing. Nog geen maand geleden trok The Crossing echter de stekker uit de Nederlandse uitvoeringen, omdat de financiering niet rond kwam. De geraamde inkomsten uit private sponsoring vielen tegen.
Keesmaat: „Met andere woorden: het koor had te veel geld uitgegeven aan de vorige productie. Ik zat op dat moment vlak voor de première van Angel’s Bone in Wuppertal en had geen ruimte voor gedoe, dus heb me ervoor afgesloten. Daarna kwam het nieuws pas bij me binnen. Sin-eater komt er nog wel, David en ik gaan door, met een ander koor.”
Lees ook Koor The Crossing zingt Maf en kritisch muziektheater van Ted Hearne over de landbouw
Bloed, zweet en fouten
Jorinde Keesmaat werkte de afgelopen jaren hoofdzakelijk in het buitenland. Ze was verbonden aan het Center for Contemporary Opera en National Sawdust, beide in New York, en ze werkt veel in Duitsland. Komend seizoen zal ze bij het Muziekgebouw een aantal nieuwe producties ontwikkelen. In januari toont ze The world’s wife, met het Ragazze Quartet en de vrouwelijke bariton Lucia Lucas; die voorstelling ging vorig seizoen in première en is over twee weken ook in Utrecht te zien.
Het idee achter het productiehuis is dat het Muziekgebouw meer wil zijn dan alleen een programmerende organisatie: het wil ook aan de wieg staan van nieuwe producties. Het productiehuis wordt geleid door Joost Heijthuijsen, die eerder onder meer dramaturg was bij festival O. in Rotterdam. Een productiehuis betekent een andere manier van werken, legt Keesmaat uit. Makers worden gedurende een langere periode ondersteund bij het ontwikkelen van hun ideeën. „Bloed, zweet en tranen, fouten maken, onzekerheid, dat hoort er allemaal bij. Joost is iemand die weet wat een maakproces vergt. Het is fijn dat die dramaturgische kennis er is. Ik hoop dat het productiehuis kan uitgroeien tot een ontmoetingsplek voor makers uit allerlei disciplines.”
Met het niet doorgaan van Sin-eater kwam er opeens een gapend gat in de programmering: met die voorstelling had het Muziekgebouw zijn nieuwe productiehuis ten doop willen houden. Keesmaat kwam zelf met een suggestie: wat als ze de opera deden die zij in Wuppertal regisseerde?
„Ik heb groot respect voor beide huizen, zo snel als ze schakelden. Het Muziekgebouw stelde alles in het werk om Angel’s Bone naar Amsterdam te halen. Oper Wuppertal gaat nooit op tournee. Een van de koorzangers vertelde me dat ze in geen twintig jaar buiten de stadsgrenzen zijn geweest.”
Kindermisbruik
De Nederlandse herneming van Angel’s Bone mag uit nood geboren zijn, het is wel een luxe oplossing: opeens is een van de geruchtmakendste nieuwe opera’s van deze eeuw te zien in Amsterdam. Componist Du Yun en haar librettist Royce Vavrek vertellen een verhaal over kindermisbruik in een eclectische, magisch-realistische vorm. Twee engelen storten neer op aarde en belanden in handen van een naamloos echtpaar; het armlastige echtpaar verzorgt de engelen, maar dwingt hen ook tot prostitutie.
Keesmaat: „Het is zo heftig, zo kernachtig, zo goed. Er zit heel veel pijn in dit stuk. Mijn werkwijze is: het klein en persoonlijk maken, zo intiem mogelijk worden met de personages, verder gaan dan je eigenlijk zou willen, naar de eerlijkheid in de gruwel. Dat is niet fijn, en niet troostend. De opera gaat over ontmenselijking, maar ik kies geen kant. Wij zijn allemaal in staat tot iets slechts: als je niet het geluk hebt van een goede opvoeding, een goed vangnet, kan het leven je compleet uit het lood slaan. En bij te veel tegenslag, kunnen mensen monsters worden. Het kwaad is echt niet ver weg.”
Keesmaat plaatst het publiek rondom het toneel, zodat we niet alleen naar de handeling kijken, maar ook naar elkaar: „Dat is het leven: we kijken ernaar en doen niets. Ik bedoel, hoezo heeft Nederland niet vóór de VN-resolutie over een staakt-het-vuren in Gaza gestemd? We zien het allemaal gebeuren. We zijn allemaal medeplichtig door te kijken.”
