Reddingshelikopter mag tijdelijk minder veilig vliegen, tot ‘grote zorgen’ van de bond

Het helikopterbedrijf dat sinds november voor de Nederlandse Kustwacht drenkelingen redt op zee, hoeft niet te voldoen aan alle Europese veiligheidseisen voor de luchtvaart. Minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) heeft de toezichthouder op de luchtvaart, de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), vorige maand gevraagd belangrijke veiligheidsregels niet te handhaven. De Europese regels die Nederland sinds kort volgt, zijn volgens de minister nog niet geschikt voor reddingshelikopters.

De veiligheid van de search & rescue-activiteiten (SAR) is daarmee ernstig in het geding. Dat stelt de Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers (VNV). De SAR-diensten staan woensdag op de agenda van de commissie Infrastructuur en Waterstaat van de Tweede Kamer.

Vakbond VNV vertegenwoordigt naast piloten in de burgerluchtvaart ook helikoptervliegers. Die zoeken onder meer vermisten op zee, redden drenkelingen en vervoeren personeel naar boorplatformen en windmolenparken. SAR is de term voor de internationale verplichting van landen om te allen tijde (medische) noodhulp te kunnen bieden op zee.

Search & rescue-hulp is belangrijk, zeker nu het steeds drukker wordt op de Noordzee. „De schepen worden groter, de zee steeds kleiner”, schreef NRC vorig jaar in een serie over de drukte op ‘industriegebied’ de Noordzee. SAR-helikopters voerden de afgelopen jaren gemiddeld 133 reddingsvluchten per jaar uit, bijna drie per week. Half januari redde de nieuwe SAR-helikopter voor het eerst een drenkeling, een opvarende van een zeiljacht die voor de Noord-Hollandse kust van boord was geslagen.

‘Onverantwoord’

De VNV maakt zich „grote zorgen” over de veiligheid van de SAR-diensten. De bond vindt het „onacceptabel” en „onverantwoord” dat het Brits-Amerikaanse bedrijf dat sinds kort namens de Kustwacht opereert nog niet volledig hoeft te voldoen aan Europese operationele en veiligheidsregels en regels op het gebied van rust- en werktijden.

De firma Bristow beloofde juist onder alle omstandigheden te voldoen aan de strengste veiligheidsnorm; die belofte leverde het bedrijf zelfs voordeel op bij de aanbesteding van de SAR-dienst.

Sinds november voert de Brits-Amerikaanse firma Bristow de SAR-diensten uit vanaf de vliegvelden in Den Helder en Midden-Zeeland (Arnemuiden). Die tweede basis is nieuw en ligt ver zuidelijk in het gebied dat Bristow moet bestrijken. Het bedrijf gaat de komende tien jaar voor bijna 16 miljoen euro per jaar de SAR-diensten uitvoeren voor de Kustwacht.

De internationale afspraken waarvoor Habers nu ontheffing geeft, gaan over allerlei procedures die de veiligheid voor de mensen aan boord moeten garanderen maar ook de veiligheid op de grond, het gebied waar je overheen vliegt.

Zo mag een vliegtuig of helikopter niet te zwaar zijn om veilig over stedelijk gebied te kunnen vliegen – bijvoorbeeld om bij motorpech veilig ergens te kunnen landen. En een reddingshelikopter mag niet te veel brandstof aan boord hebben, en niet te zwaar zijn, want dat maakt een reddingsoperatie op zee lastig. Die afweging lijkt lastig voor Bristow; een van de twee bases die het bedrijf hanteert ligt ver af van het verzorgingsgebied en moet altijd volgetankt zijn.

Midden-Zeeland ligt ongunstig, ver zuidelijk. Er is geen tijd om te tanken vlak voor de reddingsoperatie en de hoeveelheid brandstof aan te passen aan de missie. Als hij zo vol moet vertrekken is een helikopter te zwaar voor een veilige landing op bijvoorbeeld helipads (van ziekenhuizen). „Deze veiligheidsregels zijn er niet voor niets”, zegt Ruud Stegers, bestuurslid van de VNV. „Een ontheffing op deze regelgeving is een no go.”

Lees ook: Minister verlengt contract met ‘te kleine’ helikopters Kustwacht

Pistoolhaven

De afgelopen zeven jaar verzorgde het Vlaamse NHV de reddingsdiensten, vanaf Den Helder en heliport Pistoolhaven bij Rotterdam, voor 8,5 miljoen euro per jaar. Het Belgische bedrijf kwam in 2020 in het nieuws door een kritisch rapport dat toenmalig minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) liet opstellen na een incident op zee. Een verpleegkundige in de helikopter liep blijvend letsel op. Volgens het rapport waren NHV’s helikopters te klein en de medische zorg aan boord onvolledig.

De SAR en de ontheffing van minister Harbers staan woensdag op de agenda van de Kamercommissie voor Infrastructuur en Waterstaat. Die praat dan over de luchtvaart. Pilotenvakbond VNV wil dat de Kamer Harbers oproept Bristow zo snel mogelijk aan de regels te houden. De bond heeft daartoe ook een brief gestuurd aan de ILT.

Harbers schreef begin december aan de Kamer dat Bristow nog niet aan alle regels kan voldoen, omdat Nederland relatief kort ervoor had besloten op dit gebied de regelgeving van de Europese luchtvaarttoezichthouder EASA te hanteren. Die zou nog niet aansluiten bij de SAR-diensten.

De VNV verwerpt dat argument. De veiligheidseisen waren volgens de bond – „geheel terecht” – onderdeel van de aanbesteding. De VNV stelt dat de problemen voor een groot deel komen door Bristows keuze voor de basis Midden-Zeeland. De vorige aanbieder, het Belgische NHV, vloog vanaf een centraler gelegen heliport in de Rotterdamse haven. Die wilde het bedrijf niet afstaan; NHV vervoert hier vandaan loodsen naar zeeschepen.

Het kleine vliegveld bij Arnemuiden – tot voor kort met name gebruikt door sportvliegers en kleinere helikopters die personeel naar windmolenparken op de Noordzee brengen – ligt relatief ver zuidelijk in het SAR-werkgebied.

De afspraak (‘zorgnorm’) is dat een SAR-helikopter binnen 90 minuten bij de noordgrens van het Nederlandse verzorgingsgebied is. Daartoe moet de helikopter op Midden-Zeeland veel brandstof meenemen; dat kan zoals gezegd onveilig zijn tijdens reddingsacties.

Slechts vijf tot tien minuten

De keuze voor Midden-Zeeland betekent verder dat piloten slechts vijf tot tien minuten hebben om in de lucht te zijn na de alarmmelding. Anders halen zij de zorgnorm niet. Vooral ’s nachts, als een piloot op de basis slaapt, is zo’n korte ‘notice-tijd’ een probleem, stelt de VNV.

Bristow wijst op zijn website op de jarenlange ervaring die het heeft met reddingsoperaties in het buitenland. Het helikopterbedrijf werkt onder meer in de VS, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië en de Nederlandse Antillen. Op vragen van NRC over de SAR-operatie in Nederland kwam geen reactie.

De VNV hekelt ook de manier waarop het ministerie van Defensie het SAR-contract heeft aanbesteed. Bristow beloofde daarbij dat het altijd, ook tijdens reddingsoperaties, vliegt volgens de hoogste veiligheidsnorm. Die belofte leverde het bedrijf een fictieve korting op van 10 miljoen euro, op het biedingsbedrag tijdens de aanbesteding. Dat betekent: Bristow kon 10 miljoen duurder zijn dan concurrenten en alsnog de aanbesteding winnen. Voor de daarvoor geldende voorwaarde wordt nu ontheffing verleend.

Ook de keuze voor een tweede basis (Midden-Zeeland) en de belofte de SAR-dienst binnen korte tijd operationeel te hebben, leverde Bristow voordeel uit bij de aanbestedingsprocedure.

„Wanneer nu blijkt dat de aanbieding zoals die is gedaan niet uitvoerbaar is binnen de grenzen van de wet”, zegt Stegers van de VNV, „roept dat de vraag op of de aanbesteding wel goed is beoordeeld en terecht aan de huidige operator is gegund. In dat geval kan je op z’n minst de vraag stellen of sprake is geweest van een gelijk speelveld voor alle aanbieders.”

Wie de SAR uitvoert, vindt Stegers niet belangrijk. „Wel dat het veilig gebeurt, en dat staat onder druk als zo met veiligheidseisen in een aanbesteding wordt omgegaan.”

NHV, dat van 2015 tot en met 2022 de SAR-diensten uitvoerde, verloor in augustus vorig jaar een kort geding tegen de gunning aan Bristow. Volgens NHV voldeed zijn Brits-Amerikaanse concurrent niet aan alle eisen in de openbare aanbesteding. De Haagse rechter gaf destijds aan dat er nog voldoende tijd was om de gebreken in orde te krijgen. Daarvoor krijgt Bristow nu dus uitstel van minister Harbers.